Extreemrechtse memes: ondermijnend en lang niet altijd te herkennen

Jippie

Extreemrechtse memes zijn nauwelijks strafbaar en ook online contentbeheer is moeilijk, dat concludeert de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) in ‘Memes als online wapen: Fenomeenanalyse naar het gebruik van memes door extreemrechts’. Bedoelingen en effecten van extreemrechtse memes zijn moeilijk aan te tonen, maar ondertussen dragen ze wel bij aan de normalisering van extreemrechts gedachtegoed, (online) groeps- en identiteitsvorming en dienen ze in een enkel geval als mogelijke inspiratie voor geweld. Deze ongewenste ontwikkelingen kunnen het functioneren van de democratische rechtsorde en de nationale veiligheid ondermijnen.

Daarom is het nodig om extreemrechtse memes te herkennen, hun werking te begrijpen, en de samenleving er weerbaarder tegen te maken.

Wat zijn extreemrechtse memes?
Een meme is een idee, uiting of mening gevat in tekst of in visueel materiaal zoals een foto, video of gif-bestand al dan niet voorzien van tekst of geluid, die online wordt gekopieerd en verspreid. Vaak zijn memes grappig en onschuldig, maar ze dienen ook als instrument om een extreemrechtse boodschap op een laagdrempelige manier te verspreiden zodat deze niet altijd als dusdanig wordt herkend. Met memes kan extreemrechts met name jongeren bereiken die anders niet bereikt zouden worden.

Extreemrechtse memes volop aanwezig op internet
Extreemrechtse memes zijn overal op het internet te vinden en worden vanuit de extreemrechtse online subcultuur verspreid naar diverse sociale media platformen. Hoe meer contentmoderatie er op een platform plaatsvindt, hoe subtieler de extreemrechtse boodschap in de meme verpakt is. Alleen zo kan een meme met extreemrechtse boodschap de grotere platformen bereiken, de moderatie omzeilen en uiteindelijk een groter publiek aanspreken. Daarentegen komen in besloten rechts-extremistische online groepen waar moderatie ontbreekt geregeld expliciete boodschappen en gewelddadige memes voor.

De functies van memes
Extreemrechtse memes hebben vier functies: vermakelijk, informatief, wervend en extremistisch. Vermakelijke extreemrechtse memes lijken onschuldig, maar de boodschap in de meme is dat vaak niet. Informatieve memes worden vooral gebruikt binnen de groep als attendering op nieuwe feitjes of publicaties. Wervende memes bevatten propaganda of verwijzingen naar andere platformen om mensen, vooral jongeren, te interesseren voor extreemrechtse boodschappen en te lokken naar extreemrechtse groepen. En met extremistische memes worden extremistische handelingen gepropageerd en verheerlijkt. Het herkennen van de functies draagt bij aan de beoordeling of een meme onwenselijk of schadelijk is en aan een beter begrip waarom bepaalde memes worden verspreid.