War of the Worlds: een nieuwe kijk op een oud verhaal

In 1897 vielen ruimteschepen met soldaten van Mars onze planeet binnen en verwoestten het leven zoals we dat toen kenden, totdat de buitenaardsen bezweken aan iets doodnormaals: een griepje.

Dat gebeurde natuurlijk niet echt; het is in enkele woorden het verhaal van H.G. Wells' The War of the Worlds, die het 'invasion story' genre, dat aan het einde van de negentiende eeuw populair was, vernieuwde door de invasie te laten plaatsvinden door inwoners van Mars, in plaats van een ander land. Zijn inmiddels iconische verhaal is al vele malen vertaald naar andere media; Orson Welles maakte er in 1938 een hoorspel van, waarvan het (overigens sterk tegengesproken) gerucht ging dat het onvermoede luisteraars ervan overtuigde dat er daadwerkelijk een invasie plaatsvond, en meer dan een handvol verfilmingen verscheen in de bioscoop, waarvan voor ons de bekendste die van Steven Spielberg is, uit 2005.

Ook op televisie is het verhaal al vele malen verteld en daar komt voorlopig geen einde aan. De BBC brengt later dit jaar een driedelige miniserie getiteld The War of the Worlds naar Britse kijkers en voor Europese kijkers is er de FOX/Canal+-serie War of the Worlds (zonder 'the') dat begint met een seizoen van acht afleveringen en dit weekend van start gaat.

War of the Worlds

Waar de BBC-versie het verhaal van Wells enigszins volgt is dat bij de FOX-versie niet het geval. Sterker nog, het verhaal over een buitenaardse aanval op Aarde en de gevolgen ervan voor de mensheid werd al door bedenker Howard Overman (Merlin, Misfits, Crazyhead) ontwikkeld voordat er sprake was van een 'oorlog tussen werelden'. Dit vertelde hij toen FOK! vorige maand in Parijs was om tijdens de première van War of the Worlds de eerste afleveringen te kijken en met de makers van de serie te praten.

"Ik las het boek toen ik een jaar of 14 was," vertelt Overman, "en het heeft altijd een indruk op me achtergelaten. Het was een van de eerste sciencefictionboeken die ik las. Maar ik vond het einde altijd frustrerend. En toen ik de Spielberg-verfilming zag vond ik dat nog steeds. Ik heb een tijdje zitten nadenken over een verhaal over een buitenaardse invasie, met een paar ideeën over wat ik daarmee zou kunnen doen, en toen werd The War of the Worlds vrij van copyright, waardoor het mogelijk was om die titel te gebruiken. Daardoor kwamen dingen een soort van samen; ik startte vanuit een punt waarop ik al een verhaal in mijn hoofd had en verbond dat doen aan The War of the Worlds. Het was geen proces dat begon met 'ik ga The War of the Worlds doen' en dat was wel een soort van bevrijdend.

"Het was dus eigenlijk altijd het idee om iets te doen dat radicaal anders is dan het boek. Dat boek is altijd iets geweest dat, in welke periode het ook gelezen of bewerkt werd, altijd een bepaalde actuele angst aansprak. Toen het voor het eerst uitkwam had men het over kolonisatie, en bij Orson Welles' versie was het in de schaduw van de Koude Oorlog en ging het over massacommunicatie en toen Spielberg het deed was het post-9/11 met dat soort angsten en zorgen. En ik sprak gisteren met journalisten over deze versie en die zeiden allemaal wat anders: 'dit gaat zeker over Brexit?' of 'je hebt het zeker over global warming?'. Ik denk dat het boek echt iets is dat, waar je ook een soort van angst voor hebt ontwikkeld, daar houdt het een spiegel voor op. Dat is heel interessant. Zelf vind ik niet dat ik je moet vertellen hoe je dit moet zien. Dat moet je voor jezelf bepalen. Waar je ook mee zit, qua angsten, dat werkt als een lens waardoor je dit bekijkt. Net als bij het boek."

Vergeleken met de BBC, die het houdt bij een verhaal in drie delen, heeft Overman het wat groter aangepakt; War of the Worlds zou drie seizoenen moeten duren. Het is in principe ook niet zijn bedoeling om langer dan dat door te gaan.

"In mijn hoofd is het drie seizoenen. Er zijn ook drie hoofdverhaallijnen. Wat steeds duidelijker wordt als je kijkt, zelfs al in het eerste seizoen, is dat die drie lijnen sterk met elkaar verbonden zijn en langzaam bij elkaar komen, en dat je je als kijker dan realiseert dat je de hele tijd maar één verhaal hebt zitten kijken, dat je van verschillende perspectieven hebt gezien. En aan het einde van het derde seizoen komt het op een bepaalde manier samen waardoor je denkt 'ooh, die ene beslissing hier had impact op die gebeurtenis daar'. Zelfs al tegen het einde van het eerste seizoen zul je dat soort dingen merken."

War of the Worlds

Overman heeft duidelijk plannen voor het einde. Hij wil de kijker niet, zoals hij het zelf noemt, in een 'Lost-scenario' achterlaten. Maar het wordt niet het einde van H.G. Wells.

"Natuurlijk was Wells zijn tijd ver vooruit. Ik bekritiseer niet zo zeer het einde zoals hij dat toen schreef, want voor die tijd was dat een briljante fantasie, zo knap bedacht. Maar toen ik de Spielberg-film keek dacht ik 'oh come on, dat had je beter kunnen doen'. Weet je wel, dat ze allemaal bezwijken omdat ze verkouden zijn. Dat vond ik enorm frustrerend, echt een heel slecht einde.

"Voor dit verhaal had ik eigenlijk al meteen het einde in gedachten. En ik heb eindes in het verleden wel eens laten vallen. Alle schrijvers hebben daar moeite mee, want je bent met een serie bezig en kijkers volgen dat al jaren en die willen eigenlijk helemaal niet dat het eindigt. En ja, hoe je het dan ook eindigt, je krijgt toch wel klachten uit alle hoeken. Maar bij deze heb ik eigenlijk best een goed vertrouwen dat ik een fatsoenlijk einde heb bedacht. Dat heb ik bedacht, zoals gezegd, voor een enigszins ander verhaal, maar het centrale idee, het centrale thema daarvan sluit aan op het einde. Ik had dus niet zoiets van 'ik ben nu dit boek aan het bewerken en als ik het einde verander wordt iedereen boos op me'."

In de eerste afleveringen van War of the Worlds laat Overman zien waar de mensheid mee te maken heeft. Nadat een stel wetenschappers, belast met het zoeken naar tekenen van buitenaards leven, een signaal uit de ruimte ontvangt blijkt dat al snel een voorbode voor een catastrofale aanval op onze planeet. Het leidt tot een situatie waarin de hoofdpersonen zich moeten begeven in een wereld die, Walking Dead-achtig, leeg aanvoelt en waarin onbekende gevaren op de loer liggen. Vooral in de tweede aflevering, die tijdens de première werd vertoond, kwam het gevoel van 'suspense' hierin op een goede manier naar voren. En of er een diepere inhoud uit te halen valt? Overman wil de kijker dit niet opleggen, maar castleden Elizabeth McGovern en Gabriel Byrne hebben er een duidelijke mening over.

"Het is een interessante manier om een beeld te scheppen van de wereld zoals we die in 2019 om ons heen zien," vertelt McGovern. "Het is het oude idee van de vijand van buitenaf die iets zegt over waar we onszelf vinden in onze maatschappij. Dat was het idee dat H.G. Wells had dat zo sterk is dat het keer op keer blijft terugkomen. Ik denk dat het met onze versie heel interessant is om te kijken naar waar we zijn, in 2019, vanuit dat perspectief.

"Wat voor mij heel betekenisvol is in dit verhaal is dat we ons bevinden in een wereld die meer en meer verdeeld lijkt te worden. Zelfs ondanks de voortgang in technologie, wat ons op sommige manier juist verbindt. Het land waar ik vandaan kom [McGovern is Amerikaanse maar woont in het Verenigd Koninkrijk, red] bouwt muren en trekt de bruggen naar andere landen in en het land waar ik nu woon trekt zich terug uit een alliantie met Europa. Dus voor mij poneert een verhaal als deze de stelling dat de bedreiging van buitenaf een verenigende werking heeft en de enige manier om daar tegen bestand te zijn is door elkaar op te zoeken. In dit verhaal dat we nu vertellen hebben we een vluchteling die zich helemaal onderaan de sociale ladder bevindt, die zich aansluit bij een Engelse familie uit de middenklasse en het academische stel uit de 'upper middle class' en ze realiseren zich dat de verschillen onderling helemaal niet zo groot zijn als ze eerst leken. Dat de muren die we onderling hebben opgebouwd compleet kunstmatig zijn en dat dat volledig betekenisloos is als je ons bekijkt als een klein vlekje in een enorm universum. En om te overleven moeten we misschien erkennen dat we allemaal gewoon mensen zijn. Dat is voor mij de kracht van dit verhaal, dat het steeds terugkeert in elke generatie."

War of the Worlds

"De aliens in het verhaal zijn metaforen," vindt Byrne. "Ze zijn niet echt een realistische bedreiging; het is enorm onwaarschijnlijk dat vliegende schotels op Aarde zullen landen en dat vreemde wezens daaruit zullen komen. Het idee dat we onszelf zullen vernietigen door een nucleaire oorlog of een milieuramp is veel werkelijker.

"We hebben het idee, als we kijken naar werelden in fictieve verhalen, dat er een bedreiging van buitenaf is, maar de realiteit is dat de echte bedreiging, het echte gevaar voor onszelf van binnenuit komt. Het is er al; de 'aliens' zijn er al. Een verhaal als dit geeft ons de mogelijkheid om onze collectieve angsten in een fictieve setting te plaatsen zodat we emotioneel kunnen meeleven met figuren die onze plaats innemen zodat we op een veilige manier met die angsten om kunnen gaan.

"Eén van de vragen die Wells ons stelde, in dit verhaal dat natuurlijk ook spannende sciencefiction was, en daardoor zo briljant, was niet 'komen de aliens eraan?', maar 'wat betekent het om te leven?'. Wat is onze levenskracht, wat is die staat van ontkenning? We hebben die enorme levenskracht in onszelf en zijn goed in staat om te ontkennen wat zich binnen ons bevindt. We hebben momenteel te maken met een lawine aan fictieve verhalen die we kunnen volgen, maar dat maakt ons niet per sé wijzer. Er schuilt een gevaar in het feit dat we ons meer aangetrokken voelen tot fictie dan realiteit. Die fictie wordt een ontsnapping aan de realiteit. Om onze realiteit goed te kunnen onderzoeken moeten we afstand nemen van nieuws, verhalen, films, televisie en propaganda en proberen naar de wereld te kijken zoals een wetenschapper dat zou doen. Kijken naar feiten in plaats van meningen."

War of the Worlds is de moderne, meer Europese versie van het klassieke verhaal van H.G. Wells, maar als we Howard Overman mogen geloven is het verhaalverloop voldoende anders om toch vernieuwend te kunnen zijn. Voor doorgewinterde seriekijkers die gewend zijn aan Amerikaanse en Britse series is dit sowieso weer eens iets anders; de serie is half Engelstalig en half Franstalig, vanwege het simpele feit dat de hoofdfiguren, althans in de eerste afleveringen, zich in die landen bevinden. Hoe internationaal het daarna nog wordt kunnen we de komende weken zien; FOX zendt elke zondagavond twee afleveringen uit, beginnend met de eerste twee aanstaande zondag, 3 november, om 21.00 uur.