Geesten van het donker

Hoe zou het zijn om diegene te zijn waar je bang voor bent in het donker? Zou diegene zich daar bewust van zijn? Wat speelt zich af in de geest van iemand die onder viaducten op passerende meisjes wacht? We weten het niet. Wat we wel weten is dat Michael P. voor het grootste gedeelte van zijn leven een gewelddadig brein bezat. Een brein waarin het een goed idee leek om berovingen te plegen en uiteindelijk twee meisjes te verkrachten. Maar, hoe ver kunnen we gaan in het voorkomen daarvan?

Er gaat op dit moment een petitie rond die het ministerie van justitie en kliniek Aventurijn Forensische Psychiatrie Altrecht ter verantwoording roept voor de moord op Anne Faber. De boodschap is helder: dit had voorkomen kunnen worden. Ook op straat en in kantines is de tendens duidelijk. ‘Zulke gekken moeten toch levenslang opgesloten worden’, vertelde een collega mij. En ja, je wilt niets liever dan dat beamen. Want die verschrikkelijke verdwijning en moord maken je misselijk, bang en boos. Maar toch roept die conclusie ook vragen, en die petitie zelfs een milde weerstand op. Alsof de bevolking de specialisten wel eens zal vertellen hoe om te gaan met psychiatrische patiënten.

In het specifieke geval van Anne Faber is er één onderdeel van de wet wat namelijk al tijden tegen het licht gehouden wordt: het Nemo Tenetur, het recht dat niemand mee hoeft te werken aan zijn eigen veroordeling. Dat betekent dat mensen een psychiatrisch onderzoek mogen weigeren na een arrestatie. Michael P. weigerde dit ook en kreeg 11 jaar cel in plaats van TBS. Het debat hierover woedt al tijden, en een uitkomst lijkt nog niet in zicht. Daarnaast is het probleem dat er altijd een katalysator nodig is om überhaupt de vraag op te roepen of een psychiatrisch onderzoek wel eens nuttig zou kunnen zijn. In het geval van Michael P. betreft het de verkrachting van twee meisjes. Had dat dan ook voorkomen kunnen worden?

Op zo’n moment vliegen de termen als ‘early warning system’ en ‘screening’ je om de oren. Michael was op school al roekeloos en misschien zelfs gewelddadig, mensen waren bang voor hem. Had hij op dat moment niet al in beeld moeten komen van de klinieken? Hieruit spreekt één van de grote vooroordelen van de bevolking ten aanzien van mensen met psychische aandoeningen: ze zijn gewelddadig. Nu lijkt dat vooroordeel in het geval van Michael helaas bevestigd, maar Michael had ook een flinke cocoaïneverslaving. En waar psychische patiënten helemaal niet gewelddadiger zijn dan mentaal gezonde mensen, zijn verslaafden dit juist wel.

Natuurlijk is het goed om het recht om TBS te kunnen weigeren weer tegen het licht te houden, maar laten we uitkijken met onze beweringen over psychiatrische patiënten en de klinieken die hen opvangen. Want we weten nog maar zo weinig over de mensen waar we bang voor zijn in het donker.