CD: Björk - Biophilia

IJsland is muzikaal gezien een vijver vol alternatief talent waaruit onder andere Sigur Rós en Ólafur Arnalds zijn ontsprongen. De absolute (ijs)koningin is echter Björk (Guðmundsdóttir). Dit inmiddels 45-jarige icoon maakt al albums sinds 1977 en weet met een abstracte vermenging van pop, jazz en triphop een uniek geluid neer te zetten waar zich tot op heden nog niemand naast heeft kunnen categoriseren. Ondanks haar alternatieve aanpak van musiceren heeft zij enkele grote hits gescoord, waarvan 'It’s Oh So Quiet' de meest bekende is. Haar constante zoektocht naar het experiment heeft haar naar Biophilia geleid.

Biophilia is Björks achtste volledige album. De titel is geïnspireerd door Oliver Sachs Musicophilia. In dit boek geeft de Britse hoogleraar en schrijver een uiteenzetting over de psychologische werking van muziek op de mens. Zowel neurologie als musicologie worden aangekaart om de menselijke psyche en ontwikkeling bloot te leggen. Björk heeft haar eigen twist aan deze titel gegeven door het woord 'muziek' te vervangen met 'bio'. In de tijd dat wij onszelf via wetenschap en natuurkunde willen verklaren wil Björk meer terug naar de basis door deze natuurwetenschappen te combineren met emoties. Elk nummer op Biophilia staat voor een natuurlijk element waar verschillende satellietthema's, zoals liefde, omheen zweven.

Biophilia is voor een groot deel ontwikkeld op een iPad. Daarnaast wordt het album niet alleen als cd, maar ook als applicatie voor een iPod of iPad uitgebracht. Dit digitale debuut is tot stand gekomen door middel van een samenwerkingsverband met Apple. Een team van (oorspronkelijk concurrerende) ontwikkelaars heeft de handen ineen geslagen om deze apps te ontwerpen. De apps zorgen voor interactiviteit tussen de gebruiker en het nummer. Aan 'Dark Matter' wordt bijvoorbeeld een soort Simon says (een instructiespel) gekoppeld om muzikale schalen mee te kunnen leren. 'Crystalline' gaat nog een stap verder door de gebruiker door verschillende tunnels te laten reizen. Elke tunnel staat voor een deel van de song. Door je hier een weg doorheen te banen wordt de structuur van het nummer beïnvloed. Het uiteindelijke doel hiervan is het vinden van het chorus. Het nummer 'Virus' is gebaseerd op de liefde tussen een virus en biologische cellen. Het instrument is de personificatie van het virus, welke zoveel van de cellen houdt dat deze ze wil vernietigen. In de app is deze aanval te voorkomen door middel van een spel. Feit is wel dat zodra het virus gestopt wordt, het lied zelf ook tot een einde komt. Dit betekent dat je moet kiezen tussen het redden van de cellen of het afluisteren van het lied. Op deze manier worden de nummers stuk voor stuk gekoppeld aan een digitaal avontuur. Naast de muziek zelf zijn er ook essays, tours en vertellingen binnen de applicatie te vinden. Aangezien Biophilia het eerste album is dat dit concept neerzet kan het album gezien worden als een kleine revolutie binnen de muziekindustrie.

De vraag die overblijft is dan natuurlijk: hoe is de muziek? Biophilia draait minder om productietechnieken dan zijn voorgangers. Toch worden de experimentele uitstapjes niet uitgesloten. Waar opener 'Moon' een minimaal begin neerzet waar voornamelijk een harp de hoofdrol speelt, wordt in het opvolgende nummer 'Thunderbolt' een heuse Tesla Coil gebruikt. Voor wie nooit het computerspelletje Red Alert heeft gespeeld: Tesla Coils zijn torens die elektrische schokken produceren. Björk gebruikt deze inslagen om beats mee te genereren. 'Crystalline', tevens de eerste single van het album, slaat op een gegeven moment ook over naar niet minder dan een breakcore-uitbarsting. 'Cosmogony' is een organische ballade waar een willekeurige klap op een cimbaal en een glijdende bas een sfeervolle omgeving neerzetten. Ook op 'Mutual Core', naar mijn mening het beste nummer van het album, wordt een stevige elektronische beat neergezet. Verschil is echter dat deze beats een vaster, dansbaar patroon aannemen. Naast deze elektronische uitbraakpunten zijn de songs over het algemeen minimaal opgezet. Björk wordt op veel momenten bijgestaan door niet meer dan een gamelan of een pijporgel.

Björks 'unique selling point' is natuurlijk haar karakteristieke stem. Op vocaal vlak heeft zij in vergelijking met haar vorige album Volta niets ingeleverd. Ze klinkt zo slepend en abstract als vanouds. Op het uitgeklede 'Dark Matter' gaat zij zelfs de samenzang met haarzelf aan. Deze tweestemmige vocalen zijn onsamenhangend en onduidelijk. De reden hiervoor is te herleiden uit de titel. Donkere materie is namelijk een onverklaarbare substantie. Op vocaal vlak staat Björk er niet altijd alleen voor. Een 24-koppig koor uit Groenland zorgt voor de nodige achtergrondzang.

Björk overweegt het album verder uit te breiden door middel van het applicatiesysteem. Zelf heeft zij aangegeven dat het album nog makkelijk een dubbelaar zou kunnen worden. Verbaas je dus niet als er de komende periode af en toe een nieuwe song beschikbaar gesteld wordt. Of deze nieuwe aanpak een weg is die in de toekomst door elke artiest bewandeld zal worden is nog de vraag. In de tijd dat iedereen wat met digitale media lijkt te willen doen is het soms lastig de toegevoegde waarde van een dergelijk product te bepalen. Tel daarbij op dat er voor elk nummer op de applicatie rond de anderhalve euro gerekend wordt. Als je de cd ook fysiek wilt hebben betaal je dus dubbel voor het album.

Op muzikaal en conceptueel vlak staat Biophilia sterk in zijn schoenen. Toch struikelt het album nog wel eens over de mindere, soms wat te lang uitgesponnen, nummers. De elektronische bevliegingen smaken naar meer en zijn de grootste aandachtstrekkers. Helaas zijn deze dan vaak weer van korte duur waardoor de verhouding soms wat zoek is. Toch valt er door de thematiek genoeg uit elk nummer te halen en vormt de plaat als geheel een muzikale en intellectuele luisterervaring zonder dat deze geforceerd over komt.