De waarde van een olifant

Rosanne Hertzberger lijkt een punt te hebben met haar column in de NRC van zaterdag. Wat een gedoe over die Hedwigepolder die zo nodig moet worden teruggegeven aan het water. En brengt die aftandse Spaanse koning, even in de rol van koene jager, werkelijk een slag toe aan de olifantenstand?

Aan een boom zo vol geladen, mist men toch een twee pruimpjes niet. Zieke zeehondjes redden uit de Waddenzee met de zeehondjesambulance om ze te vertroetelen in speciale zeehondjesziekenhuizen is inderdaad het andere uiterste. Waarbij, om het geheugen op te frissen, het ene uiterste natuurlijk de gruwelijke slachtpartijen op hun Canadese neefjes en nichtjes zijn. Ook daarvan is geen zinnig mens een voorstander dus de waarheid moet wel in het redelijke midden liggen. Precies daar waar Rosanne zich meent te hebben opgesteld.

Haar nauwelijks verholen hoop dat een eeuw verderop de geschiedenisboekjes zullen vermelden dat 'onze preoccupatie' met de natuur een 'tijdelijke bevlieging' was, kan niet zomaar ongegrond worden genoemd.

Of zou er iets totaal anders in staan tegen die tijd? Geschiedenis wordt nu eenmaal per definitie achteraf geschreven. Stel nu eens dat al die malligheid doorzet, het zou niet voor het eerst zijn. Sterker nog, volgens het beroemde maxime dat meestal aan Arthur Schopenhauer wordt toegeschreven is het de gebruikelijke gang van zaken. Enigszins geparafraseerd: 'Elk inzicht komt in drie fasen. Eerst wordt er om gelachen. Vervolgens wordt het te vuur en te zwaard bestreden. Tenslotte wordt het voetstoots geaccepteerd.'

Het lachen is mevrouw Hertzberger overduidelijk vergaan, dus we zijn kennelijk in alarmfase twee aanbeland. Nog een stapje en iedereen is ervan overtuigd dat de species 'homo sapiens' even moet nadenken voor hij zijn zijn eigen (veronderstelde) belangen voor die van de rest van de rechthebbenden laat gaan.

Zelfhaat noemt Rosanne Hertzberger de behoefte om 'niets omver te stoten of ergens op te trappen, om de menselijke footprint te minimaliseren.' Het water moet zelfs eco-optimisten in de mond lopen bij zo'n zonnige representatie van de nog resterende opties. Er is per slot van rekening al het een en ander omvergestoten en vertrapt. Om niet te zeggen verwoest en uitgeroeid.

Is die behoefte aan meer bescheidenheid ingegeven door zelfhaat of juist door zelfrelativering? Tot het laatste is alleen de intelligentste diersoort in staat, mits die zichzelf overtreft. Een grotere verrassing kunnen we mevrouw Hertzberger waarschijnlijk niet voorschotelen.

Wat is de rechtvaardiging van de destructieve expansie (woorden van Hertzberger) van de menselijke soort? Doet die soort niet wat iedere soort doet die de kans krijgt? Pakken wat hij pakken kan. Toegegeven, het recht van de sterkste is puur natuur en ongeacht het morele gehalte ervan, is het de basis van een reguleringsmechanisme dat prima werkt. Zolang er niet een soort opkomt die dermate veel kansen voor zichzelf reserveert dat de balans uit evenwicht raakt.

Terug naar waar het echt om gaat, de olifant die op de beruchte foto zo zielig tegen een boom hing, dodelijk getroffen door de Spaanse monarch met zijn donderbus. Dat deed de vorst niet omdat hij honger had maar voor de lol. Dat is pas natuurtje spelen, en vooral vals spelen. In de echte natuur zou het geen lolletje zijn voor de oude baas want dan moest hij het met zijn blote vuisten klaren.

Nog steeds heeft Rosanne Hertzberger gelijk als ze meent dat het voor de olifantenstand geen ramp is als er af en toe een steenrijke nietsnut zijn in slaap gesukkelde jachtinstinct de sporen komt geven. En Anders Breivik is geen bedreiging voor de mensenstand, zou een slimme olifant daaraan toevoegen. Om geen namen te noemen met nog geduchtere reputaties.

Er zijn meer overeenkomsten, niet alleen mensen maar ook olifanten treuren om overleden verwanten. Zou dat een ander treuren zijn of precies hetzelfde treuren? Welke soort heeft het recht een andere de maat te nemen? En op grond waarvan? Omdat bijna alle religies de exploitatie van dieren van harte toejuichen? Of verschaft de superieure intelligentie van de menselijke soort hem extra rechten?

Hoe intelligent is een soort die daarmee zijn roofzucht goedpraat? Intelligenter dan een soort die meent superieur te zijn vanwege het unieke bezit van een slurf? Het antropocentrisch wereldbeeld heeft geen andere grondslag dan het recht van de sterkste. Pas op, Schopenhauer kijkt over onze schouder mee! Misschien vragen we ons over honderd jaar af hoe het mogelijk is dat een soort die zich op zijn beschaving beroept, zo lang verwante levensvormen het leven zuur heeft gemaakt.

Het valt Rosanne Hertzberger misschien niet volledig aan te rekenen dat ze een paar details over het hoofd ziet, het zal te maken hebben met beroepsdeformatie. Een moleculair microbioloog ziet 'das leben der anderen' waarschijnlijk in essentie als microgebeurtenissen die alleen met behulp van instrumenten zichtbaar worden. En dan is er natuurlijk geen ziel te bekennen.