Es geht Scheiss' mit der Schweiz

Melancholy aviation; chocolate, perfume, cigarettes
Frequent flyer, stowaway, dislocation, sleeping, jets
Wave goodbye, feel homesick, tranquilizers, bill of fare
Cry easy, DVT, disappear into thin air

Ik ben in 2009 met mijn broertje Joost in Zwitserland geweest. Dit was het resultaat van een impulsactie, toen hij mij vertelde nooit écht bewust in een vliegtuig te hebben gezeten. De laatste keer was immers de vakantie naar Amerika in 2001, toen hij zeven jaar oud was. Hij was toen behoorlijk bang, wilde eigenlijk liever bij zijn zus in Amsterdam blijven logeren en herinnerde er weinig meer van. Ik kocht toen hij weer naar huis ging de goedkoopste tickets die ik vanaf Schiphol kon vinden, die ons met SwissAir naar Basel zouden leiden.

Van daaruit kocht ik treinkaartjes naar Bern, boekte ik een hostel naast het gemeentehuis aan de Rathausgasse, en spendeerden we vier plezierige dagen in de slaperige, maar UNESCO-werelderfgoed-hoofdstad die in 2008 een paar weken volledig oranje gekleurd was. Nog overal waren Zwitsers meteen opgewekt toen we zeiden uit Nederland te komen. Hun gekke Allemanse accent, “Berndeutsch” geheten, klonk vaak verdacht Nederlands en we hebben klaarblijkelijk dan ook een fantastische indruk achtergelaten. Zó lekker nutteloos losbandig zuipen en feesten en swingen en polonaisen als de Hollanders dat doen, dat hadden ze nog nooit gezien en zullen ze hoogstwaarschijnlijk nimmer meer ervaren.

We kregen in die vier dagen dan ook regelmatig een biertje aangeboden. Met hun hoge levensstandaard, perfecte infrastructuur en beste democratie wereldwijd bleken de Zwitsers in Bern minstens even dol op Nederland, als ik dat in die dagen geraakte op Zwitserland. Weinig dingen zetten je als mens zó op je plek, als een miljarden jaren oud gebergte met eeuwige sneeuw. Toen twee jaar later een vriendin enkele maanden geleden voorstelde naar Genève te vliegen voor onze in de koker zittende vakantie, hoefde ik er dan ook niet lang over na te denken.

We wish you all a very happy pleasant flight
This is a journey to the center of the night
And the in-flight entertainment's out of sight
Here on AF607105

Hoewel ik dacht dat een euro ongeveer anderhalve Zwitserse frank opleverde, zag ik dat de wisselkoers bijna 1-op-1 was toen ik voor 98,40 euro 100 frank pinde. Ik probeerde mezelf gerust te stellen door te denken dat ik me had vergist, en het eerder anderhalve euro voor een frank was, maar stiekem wist ik het al. Ook de koffietentjes op het vliegveld verkochten nog niet eens wáter onder de 4 frank. Dit ging leuk worden met twee Nederlandse (sic!) studenten, dachten we. En inderdaad was alles wat we hebben gekocht of benut, minimaal anderhalf keer zo duur als in Nederland, vaak twee keer of meer.

We hadden vrij geschokte discussies over 'de crisis in your face', hoe we in Nederland zelf weinig merkten van het wegzakken van de dollar en de euro, maar hier in Zwitserland geconfronteerd werden met de gevolgen van het wanbeleid van de PIIGS. We zochten dus de schuld al vrij direct bij de Zuid-Europeanen en de kredietcrisis in het algemeen. Achteraf bleek dat niet helemaal zo te zijn: wereldwijd verkoopt iedereen z'n euro's en dollars en koopt vervolgens franken, maar met negen miljoen inwoners zijn er nooit genoeg franken voor iedereen en stijgt de prijs ervan dus enorm. Na onze vakantie heeft de Zwitserse centrale bank dan ook tachtig miljard frank uit de hoge computerhoed getoverd.

Qua prijzen had Genève in het bijzonder echter twee pushfactoren: het wás op Moskou na al decennia lang de duurste stad van Europa (op de voet gevolgd door Bern en Zürich), maar met de in slechts een paar maanden een zo'n beetje twee keer zo sterke frank was het helemaal onbetaalbaar. In de meeste zaken begon een diner bij 30 euro, zelfs McShakes en 0.2L-biertjes waren 5 euro. Onze oplossing was 'voor overdag' inslaan bij supermarkten vlakbij ons hotel, net over de grens achter het vliegveld in het Franse dorpje Fernet Voltaire. We hadden fietsen gehuurd en fietsten gemoedelijk elke dag op en neer, de heuvels op en af naar het centrum en terug. Zo bleken de Zwitsers dat ook te doen.

All the things I carry with me
And all the things I left behind
And all the things that wait to meet me
Hover in the air tonight

Hoewel het minimum uurloon er ongeveer 20 frank is, was dat tot voor kort een euro of 12 – aardig wat, maar niet belachelijk veel. Nu de koopkracht bijna verdubbeld is voor de gemiddelde Zwitser die een auto heeft en minder dan, zeg, 100 kilometer van een grens woont, vertrekken al die Zwitsers dan ook en masse naar Duitsland, Frankrijk, Italië en Oostenrijk voor de dagelijkse boodschappen, elektronica, fietsen, vakantie en wat niet al. Tegelijkertijd dondert in luttele maanden de toerismebranche in elkaar, met gerapporteerde cijfers van dalingen boven 20 procent.

Diezelfde cijfers komen nu al bovendrijven bij zo'n beetje elke branche in de Zwitserse export: ZDF-reportages in het Emmental laten kaasmakers vertellen dat er een kwart tot eenderde minder wordt verkocht, hotels zitten steeds minder vol, en ook de (toch al dure) chocolade-, horloge-, fondue- en werkelijk elke andere sector lijdt eronder. “Tegenwoordig”, vertelde een Zwitser ons desgevraagd, “houden de winkels en supermarkten in het bijzonder hier massale uitverkopen, puur om van hun producten af te komen. Ze lijden dan iets minder verlies dan als ze het moeten weggooien.”

Een paar minuten later zei hij dat onder de Zwitsers, wier banen als blijkbaar niet zo eeuwige Alpensneeuw voor de zon verdwijnen doordat iedereen nu Oostenrijk verkiest voor de vakantie en zo'n beetje al het andere Zwitserse ook in omringende landen gekocht en bezocht kan worden, tegenwoordig zelfs een reële angst leeft voor rellen zoals in Engeland, die er al decennia niet meer voorgekomen waren. Vrijwel alle banen staan in één klap onder enorme druk, massa-ontslagen worden steeds meer bespreekbaar, de kazen, horloges en opgezegde bankrekeningen stapelen zich op en een schrikbarend aantal Zwitsers vertrekt naar de dorpen en steden om hun land heen in het buitenland, om als transnationale forenzen hun 3000 frank afwassersloon als God in Frankrijk uit te geven.

If I can only keep on moving
And never stop and think of me
And freefall through the years and decades
Terminal velocity

Het meest trieste is, dat Zwitserland een koekje van eigen deeg lijkt te krijgen. Dat wil zeggen: als er één land de zaken goed op orde heeft, is het Zwitserland. Geen lid van de eurozone of EU, wél alle handelsvoordelen inclusief Schengen. Te boek staan als het meest neutrale landje ter wereld en daardoor zo'n beetje elke belangrijke organisatie in Genève te hebben zitten, van de VN tot UNESCO en acht (!) Vrijmetselaarsloges. En juist door die heerlijke, millennia oude vreedzame stabiliteit worden ze nu hard verkracht als veilige haven, springen investeerders en beleggers als hongerige leeuwen op elke frank die ze verdienen om die vervolgens op te potten of buiten Zwitserland uit te geven, want juist door dat gedrag zijn échte Zwitserse producten vrijwel onbetaalbaar geworden.

Terwijl, getuige de ZDF-reportage (zie zdf.de, zoek op 'Schweiz'), de zaken nog geen twee jaar geleden totaal omgedraaid waren. Door een zeer goedkope frank (1,70 per euro op het hoogtepunt) kwam half Europa het Alpenland bezoeken voor goedkope vakanties, exportproducten en horeca. Nu lijden juist die sectoren er het hardst onder. De onnoemelijke aantallen diplomatenauto's met CD als nummerbord, de politici, de bankiers en de high society zullen altijd wel Genève blijven aandoen, maar wat als die frank ondanks het geld drukken van de centrale bank, nog verder stijgt?

The cabin is burning
I smile and feel complete
Here amongst total strangers
Twenty-seven thousand feet

Stel dat over een jaar 1 frank inmiddels 2 euro waard is. Dan is een Zwitsers biertje inmiddels 10 euro, beginnen de goedkoopste hostelovernachtingen bij een eurootje of 100 en kost een kilootje Emmentaler minstens 30 of 40 euro. Zwitserland zal dan, maar nu al in mindere mate, opeens moeten betalen voor zonden die zij helemaal niet begaan hebben – een eigen, diep voelbare recessie die niet verder strekt dan de grenzen van het land zelf, puur en alleen veroorzaakt door hun smetteloze blazoen en haast heilige imago wereldwijd.

Hoewel de financiële sector Zwitsers juist oproept te investeren in plots goedkope bedrijven en vastgoed in Europa, valt te bezien of dat het probleem op gaat lossen. Ondertussen kopen de Zwitsers meer en meer Europese producten met hun in Zwitserland verdiende franken, en blijven voor hun eigen loonbetalende werkgevers steeds minder kruimels over om diezelfde franken uit te blijven betalen – een bizarre cyclus die alleen opgelost kan worden door een permanente daling van de frank ten opzichte van de euro en de dollar. En zolang die monetaire zones/unies hun eigen broek nog niet kunnen ophouden en nog steeds alles op alles moeten zetten om de munt en economie überhaupt overeind te houden, zal dat hoogstwaarschijnlijk niet gebeuren. Het gaat er slecht omdat het te goed gaat: arm Zwitserland.

Suspended isolation
Kids throw toy planes in the street
One final blaze of glory
Viewed from a window seat

We hope you had a very happy pleasant flight
This is our final destination so goodnight
Like a stone we are now falling from the sky
Farewell from AF607105

Charlotte Gainsbourg - AF607105 (Album '5:55', 2007)