Turkije kiest autocratie, of niet
Ruim 55 miljoen kiezers kunnen zondag in een referendum bepalen of ze de Turkse president Erdogan langer als de sterke man willen of liever hebben dat hij pas op de plaats maakt. Erdogan legt de kiezers een grondwetswijziging voor die de president tot een machtig regeringsleider en wetgever maakt. Peilingen en commentatoren voorspellen een nek-aan-nekrace tussen de voor- en tegenstanders, maar een nipte overwinning voor het ja-kamp zou waarschijnlijk zijn.
Buiten Turkije konden eerder al drie miljoen Turken stemmen. Onder hen de 250.000 stemgerechtigden in Nederland. Bijna de helft kwam opdagen.
Het parlement krijgt in Erdogans staatshervorming een bescheiden rol en de post van premier verdwijnt. Erdogan zegt dat de grote problemen beter kunnen worden aangepakt door een president met verregaande bevoegdheden. In de huidige grondwet is de president een ceremoniële figuur, maar Erdogan nam de afgelopen jaren al een voorschot op een uitvoerend presidentschap.
Erdogan werd in 2003 premier, maar gaf die post in 2014 op, omdat hij om procedurele redenen niet nog een keer premier kon worden. Hij is sindsdien president. Hij wil die functie formeel aanpassen aan zijn ambitie het land geheel naar eigen inzichten te leiden. Zijn successen als premier in de jaren 2003-2012 zijn de afgelopen jaren deels ongedaan gemaakt. Dat komt door onder meer de oorlog in Syrië, het terrorisme, de strijd met de Koerdische PKK, de twisten met zijn rivaal Gülen, de mislukte couppoging in juli en de repressie die daar op volgde.
Plannen
Een overzicht van het plan om het parlementaire stelsel nu te vervangen:
- De president wordt ook regeringsleider en de post premier vervalt.
- De president kan decreten uitvaardigen die de kracht van wet hebben. Toestemming van het parlement voor de inwerkingtreding is niet nodig. De werking van het decreet vervalt echter, wanneer het parlement tot een wet besluit over de zaken waar het decreet over gaat.
- De president krijgt veel invloed op de magistratuur door zijn benoeming van vier van de dertien leden van de toekomstige raad van toezicht op justitie.
- De plaatsvervanger(s) van het staatshoofd wordt of worden een of meer vicepresidenten, die de president benoemt. Nu is de plaatsvervanger van het staatshoofd de parlementsvoorzitter.
- Parlement en president worden vanaf 3 november 2019 op dezelfde dag voor een ambtstermijn van vijf jaar gekozen. Een president mag hooguit twee keer in die functie aantreden.
- Parlement en president kunnen allebei nieuwe verkiezingen laten houden. De president kan dat op eigen houtje, in het parlement moet daar drie vijfde van de zeshonderd parlementariërs voor zijn. In de nieuwe verkiezingen worden weer een president en een parlement gekozen, ongeacht welke partij tot de stembusgang heeft aangezet. Als er vervroegde verkiezingen zijn in de tweede ambtstermijn van de president mag hij toch voor een derde keer meedoen. Erdogan kan eventueel uiterlijk tot circa 2033 aanblijven als zijn eerste ambtstermijn van het nieuwe stelsel eind 2019 begint.
Turkije kiest autocratie, of niet (Foto: ANP)
