WK 1990: Waar ging het mis?

Nederland begon het wereldkampioenschap voetbal van 1990 in Italië als één van de grote favorieten. Twee jaar eerder werd het immers Europees kampioen en het had met Marco van Basten, Ruud Gullit en Frank Rijkaard drie spelers die net met AC Milan de Europacup 1 hadden gewonnen. Toch ging het op het WK helemaal mis en werd daar geen enkele wedstrijd gewonnen. FOK!sport blikt terug op de oorzaken van dat voor Nederland dramatische toernooi.

Eigenlijk begonnen de problemen direct na het gewonnen Europees kampioenschap in 1988 al. Rinus Michels stopte als bondscoach, maar mocht als supervisor van de KNVB wel zijn opvolger aanstellen. Er leek aanvankelijk maar één kandidaat. Zowel de media, de publieke opinie als de spelers waren voor de komst van Johan Cruijff. Michels koos echter voor Thijs Libregts. De kwalificatie voor het WK verliep probleemloos, maar nadat Libregts Gullit lui noemde en dat die karaktereigenschap met het zwarte ras te maken had werd zijn positie onhoudbaar. Libregts werd ontslagen.

Er moest dus een nieuwe bondscoach komen voor het WK en de KNVB besloot de spelers te raadplegen. Ze konden kiezen tussen Cruijff, Leo Beenhakker en Aad de Mos. Acht spelers kozen voor Cruijff, vijf voor Beenhakker en twee voor De Mos. Michels negeerde de meerderheid in deze stemming echter koos en voor Beenhakker. Dit tot woede van de Gullit, van Basten en Rijkaard, die in De Telegraaf de aanval openden op Michels. Daarmee zaaiden ze verdeeldheid in het team, omdat er immers ook spelers waren die voor Beenhakker hadden gestemd. Omdat de drie nog de Europacup 1-finale moesten spelen sloten ze later bij de rest van de selectie aan. Bij hun aankomst werden ze nog net niet met de nek door de rest aangekeken.

Beenhakker zag het meteen fout gaan. Pas zestien jaar later blikte hij terug op het toernooi. Hij zei over de komst van de drie bij de selectie: "Ik zal nooit vergeten: we stonden 28 mei op Schiphol om naar Oostenrijk af te reizen voor een oefenwedstrijd en daar voegden Gullit, Van Basten en Rijkaard zich bij de groep. We waren in een bepaalde ruimte met wat hotemetoten. We stonden daar een tijd in die hal en na een minuut of tien zei ik tegen De Ruiter: 'Nol, dit gaat niet goed!' Die hele groep veranderde op slag. Er was geen chemie meer, het was geen groep meer. Je voelde dat dragende spelers als Ronald Koeman, Jan Wouters en Hans van Breukelen een stap terug deden. In de loop der jaren krijg je daar een antenne voor." De sfeer was bedorven dat zou de rest van het WK niet meer goed komen.

Als trainingslocatie in aanloop naar het WK werd gekozen voor een oud kasteel in Kroatië. Het was er koud en regenachtig, wat de sfeer ook niet bevorderde. Een wereld van verschil met het warme Sicilië, waar tijdens het WK gespeeld moest gaan worden. Vanwege die warme omstandigheden had bondsarts Frits Kessel een tropenrooster opgezet, waarmee de spelers bij vijf graden boven nul moesten proberen te wennen aan de Italiaanse omstandigheden. Dat werkte dus ook niet. Beenhakker stond voor een kansloze missie. Niet alleen was de sfeer in de selectie totaal verziekt, ook moest hij zich houden aan de totaal door Michels en de KNVB samengestelde voorbereiding en technische staf. Alles was immers al gereserveerd en betaald. Beenhakker zei hierover: "Het was krankzinnig wat de KNVB had geregeld. Het was niet mijn technische staf. Het was niet mijn voorbereiding en ook de hotels zou ik nooit uitgezocht hebben. Op Sicilië had ik drie weken in de kelder een heel smal kamertje waarin ik de hele dag met veel moeite langs mijn bed moest schuifelen.

Ik wilde als assistent Dick Advocaat meenemen, ('in plaats van Nol de Ruiter, red') met wie ik ook in 1985 had gewerkt. Ik wilde andere oefenwedstrijden, eigenlijk een totaal andere voorbereiding. Alles was gereserveerd en vooruitbetaald. Daar was geen speld meer tussen te krijgen. Elke dag weer een persconferentie, elke dag weer verantwoording afleggen. Ook dat was dramatisch geregeld. Waanzinnig. Als coach moet het jouw situatie zijn, jíj moet er mee werken. Slechts zeventig procent kun je beïnvloeden en als dat ook al niet lukt."

Onlangs deed assistent Nol de Ruiter in een boek onthullingen over die voorbereidingen, en had daarbij juist forse kritiek op Beenhakker. "Leo kon het niet aan. De chaos van toen had onder Michels nooit plaatsgevonden. Leo had niet de juiste uitstraling. Hij was een man van woorden en verhalen. Begeleid door zijn mimiek. Daar prikten de spelers al snel doorheen. Hij was niet de man die boven de groep stond. Dat had het Nederlands elftal van toen nodig. De meeste spelers waren grote meneren geworden. Ik ben vaak met Leo om de tafel gaan zitten. 'Denk nou aan dat, doe het nou zo', adviseerde ik hem dan. Maar Leo deed het op zijn manier. Hij wilde zijn stempel drukken op het elftal. Hij had moeten luisteren, al deed hij wel z’n best."

Op het WK speelde Oranje zijn eerste wedstrijd tegen Egypte. Meteen was duidelijk dat ook op het veld niemand de leiding nam. Nederland kwam nog wel op een 1-0-voorsprong via Wim Kieft, maar door een benutte penalty kwamen de Egyptenaren langszij. De wedstrijd eindigde dan ook in een teleurstellende 1-1. Het was duidelijk dat de verhoudingen in de groep compleet scheef waren. Iedereen keek naar de 'drie van Milaan', maar zij weigerden de verantwoordelijkheid te nemen. In de tweede wedstrijd tegen Engeland kwam Nederland goed weg. Twee doelpunten van de Engelsen werden afgekeurd, de wedstrijd eindigde in een 0-0.

De trainingen tijdens het toernooi zouden een chaos zijn geweest. De Ruiter deed onlangs ook hierover onthullingen. "15 juni: Leo kan ontzettend goed toneelspelen en iemand katten in een volle zaal (is dat dan de toptrainer?). Maar de besprekingen hebben totaal geen inhoud, de trainingen zijn niet voorbereid en stellen niets voor. De organisatie is slecht. 16 juni: Jan Rab op mijn kamer, met de mededeling dat Leo de analyse kwijt is van de wedstrijd Engeland-Ierland. Niet te geloven! 17 juni: reisdag naar Hotel Kafara, Palermo (Sicilië). Wat zoal opviel deze dag: Leo verandert zomaar weer het programma (buffet); Freek de Jonge met vrouw in het hotel (slapen); Menzo wil à la minute zijn korte broek gestreken hebben!; Hiele eist een zwembroek (die Piet hem niet geeft); Gullit laat twee vriendinnen overkomen uit Milaan, en ze blijven slapen."

Ook de derde wedstrijd was een farce. Nederland en Ierland hadden beide aan een gelijkspel genoeg voor de volgende ronde. Oranje kwam vroeg in de wedstrijd nog wel op voorsprong dankzij Gullit, maar nadat de Ieren de gelijkmaker scoorden namen beide landen geen enkel risico meer. Het 'pact van Palermo' ontstond en er moest geloot worden wie er op de tweede en derde plek in de poule kwamen. Nederland was de ongelukkige en moest doordat het als derde doorging het in de volgende ronde opnemen tegen Duitsland.

Vanaf dat moment leek er wat te veranderen. Met Duitsland was er een gemeenschappelijke vijand en het scheen dat de spelers hadden afgesproken dat alles vergeven en vergeten was en het toernooi opnieuw begon. En inderdaad, het eerste kwartier tegen onze oosterburen speelde Nederland het beste tot dan toe en was het zelfs de bovenliggende partij. In de 22e minuut ging het toch weer mis. Rijkaard kon zich niet beheersen tegenover Rudi Völler, die al de hele wedstrijd irritant bezig was. Rijkaard spuugde de Duitser in zijn haar, beide moesten met rood het veld af. Hierna nam Duitsland het initiatief over. In de 52e minuut scoorde Klinsmann de 1-0, Brehme maakte er in 82e minuut 2-0 van. Nederland kwam dankzij een benutte strafschop van Koeman in de laatste minuut nog wel terug tot 2-1, maar daar bleef het bij.

Zo kwam er een roemloos einde aan een toernooi dat het hoogtepunt van een generatie moest worden. Duitsland pakte uiteindelijk de wereldtitel door in de finale Argentinië te verslaan en bij Nederland besloot Michels zelf weer bondscoach te worden. Voor veel spelers zou dit hun enige WK blijven. Gullit, Van Basten en Van Breukelen waren er vier jaar later niet meer bij. Koeman, Wouters en Rijkaard speelden nog wel, maar al over hun hoogtepunt heen.