Boek: Koos Groen - Fout en niet goed
"Het is moeilijk om de verschrikkingen en de geestelijke kwellingen van deze kamptijd in woorden weer te geven. De ergste teleurstelling was wel, dat mensen, die van christelijke levensopvatting heetten te zijn, zich deden kennen als sadisten, die hun lagere instincten op ons, politieke delinquenten, botvierden." Het zijn de woorden van Wilhelmine Langendoen. Zij behoorde tot een van de vele duizenden mannen, vrouwen en kinderen die slachtoffer zijn geworden van ongecontroleerde arrestatie- en mishandelingsdriften in de dagen na de bevrijding. Deze vaak onmenselijke behandeling van politieke tegenstanders staat centraal in het boek Fout en niet goed van Koos Groen.
Het dikke boek oogt heel wat. Op de kaft staat te lezen dat we 'het nieuwe standaardwerk over de politieke zuiveringen in ons land na de Tweede Wereldoorlog' in handen hebben. Nu was er tot op heden inderdaad niet bijzonder veel bekend over de zwarte dagen in de tweede helft van de jaren veertig van de vorige eeuw. Tegen het einde van de oorlog, als een behoorlijk deel van Nederland al bevrijd is, zijn ministers en het koningshuis druk met het heroveren van de macht en het veiligstellen van eigen belangen. Uit het verzet zijn ondertussen onder leiding van prins Bernhard de Binnenlandse Strijdkrachten (BS) ontstaan, maar deze organisatie trekt naast verzetshelden ook opportunisten, vrijbuiters en zelfs voormalig NSB'ers aan. De BS krijgen - gelukkig - opdracht om de geallieerde troepen niet voor de voeten te lopen. Een goede beslissing, maar scherpe geesten beseffen dat de BS dan wel een bliksemafleider nodig hebben. Deze is snel gevonden in de groep Duitsgezinden die nog in het land zwerft. Arresteren en bewaken, luidt de opdracht. En zo slaat de regering twee vliegen in een klap: de rust keert snel terug in het land en het verzet vormt geen gevaar voor de terugkerende orde. Wel voor anderen. Al snel krijgt de BS de bijnaam 'Gestapo van de prins'...
Groen heeft een 695 pagina's tellend boek afgeleverd, dat zeer gedetailleerd ingaat op de vervolging van collaborateurs, verraders en onschuldige verdachten na de oorlog. Het boek schetst het kader waarin de misdragingen konden plaatshebben, maar gaat onder meer ook in op de aanleiding, de politiek, de zuiveringen van de massamedia en het bedrijfsleven en natuurlijk de dagelijkse praktijk in de na-oorlogse kampen van bijvoorbeeld Vught of Westerbork, waar destijds vele politieke tegenstanders terecht zijn gekomen. Ook onthutsend zijn de praktijken in de Scheveningse gevangenis, waaraan het boek een apart hoofdstuk heeft gewijd. Regelmatig komt het boek met onbekende feiten: het bewijst in het laatstgenoemde hoofdstuk onder meer dat Rost van Tonningen daar daadwerkelijk zelfmoord heeft gepleegd en laat zien dat de gevangenisdirecteur destijds zelf ooit lid van de NSB was.
Het boek staat verder vol met citaten, aantekeningen uit dagboeken, delen uit officële stukken en persoonlijke verklaringen van politici, slachtoffers en andere betrokkenen. Als gevolg doet het af en toe wat fragmentarisch aan. Door de vele verwijzingen lijkt het daarnaast af en toe alsof je een studieboek aan het lezen bent, maar de prettige schrijfstijl van Groen maakt veel goed. De persoonlijke verklaringen van slachtoffers laten je ervaren waartoe mensen in staat zijn als eigen rechter spelen ineens even niet meer strafbaar is. Ook zijn er enkele foto's in het boek opgenomen. Het werk bevat verder een compleet overzicht van de na-oorlogse Nederlandse concentratiekampen en tevens zijn de namen van alle ter dood veroordeelde politieke delinquenten en Duitse oorlogsmisdadigers en alle uiteindelijk geëxecuteerden opgenomen.
Fout en niet goed maakt duidelijk hoe de rechtsstaat aan het eind van de jaren veertig niet meer voor iedereen gold. Schrijnend zijn de verhalen over de vele onschuldigen die door pure willekeur in een kamp of gevangenis terecht kwamen, om daar vervolgens straffen en vernederingen te ondergaan waar menig Duitser de jaren ervoor niet aan gedacht zou hebben. Voor wie de film kent: Zwartboek geeft wel een aardig beeld van de gedragingen van de BS weer, als je het boek mag geloven. Ben je geïnteresseerd in deze periode uit onze vaderlandse geschiedenis? Laat dan dit boek vooral niet liggen. Je schaft geen makkelijk boekje voor op vakantie aan, maar een dik, ingebonden werk dat je af en toe er eens bij moet pakken. Het is best goed om eens in de zoveel tijd te beseffen dat 'fout' niet goed is, maar dat in de naam van 'goed' er nog foutere dingen kunnen gebeuren als je niet oppast...
