FOK!toen: genocide Warschau (1)
De Polen probeerden zichzelf vrij te vechten voor Rusland hen het communisme zou brengen. De Duitsers reageerden met (culturele) genocide door Warschau en zoveel mogelijk inwoners te vernietigen. De Opstand van Warschau begon op 1 augustus 1944:
Opstand loopt uit op massaslachting en totale vernietiging
WARSCHAU, 08-08-1944. Eén van de gruwelijkse episodes van de Tweede Wereldoorlog krijgt in West-Europees geschiedenisonderwijs onverdiend nauwelijks aandacht. Bij de Opstand van Warschau pleegden de Duitsers genocide op de burgerbevolking en maakten ze de compléte stad steen voor steen met de grond gelijk, op direct bevel van Hitler.
De twee maanden durende opstand betreft tegelijkertijd wellicht het smerigste Sovjetbedrog en één van de ergste voorbeelden van naziterreur in die zwarte 5,5 jaar. Ook ik kwam twee jaar geleden pas achter de ware schaal van de horror na het bezoeken van het aan de Opstand van Warschau gewijde museum.
Wat er gebeurde is gecompliceerd, maar zal ik proberen uiteen te zetten. Eerst de Duits-Poolse verhoudingen (slecht), daarna de Russisch-Poolse animositeit (bitter), vervolgens het verraad van Roosevelt en Churchill eind '43 en daarna de opstand zelf – die in tweeën zal worden geknipt om een zo compleet mogelijk verhaal te vertellen.
'39-43 / Duitsers: gedragen zich als beesten in Polen
Aanvankelijk begon WO2 om Polen. Duitsland en Rusland verdeelden het land onder elkaar zoals ze dat in eerdere oorlogen ook telkenmale deden. Bij de verovering van Warschau werd keihard gevochten en een kwart van de stad vernietigd. De bedoeling was om middels een geïndustrialiseerd kampensysteem van slavenarbeid gebruik te maken om de Duitse (oorlogs)economie te financieren.
De Joden stonden als eerste op de lijst van Untermenschen – de Polen echter waren de tweede op de lijst van uit te roeien volkeren. Herhaaldelijk gaven hoge nazi's aan dat het Poolse volk hun een doorn in het oog was. Als Europa eenmaal Judenrein gemaakt zou zijn, waren de Polen het volgende volk dat de kampen in mocht. Volgens het Opstandmuseum zou in de naziplanning in 1946 of 1947 aangevangen worden met grootschalige Polengenocide.
Het ontvolkte Polen zou dan door Duitsland gekoloniseerd worden. Met het oog op deze toekomst was de nazibezetting van Polen jarenlang ongekend bloeddorstig en vernielzuchtig, ook gestoeld op honderden jaren antipathie van twee vaak oorlogvoerende buurlanden.
'43 / Getto vernietigd, inmiddels helft van stad ruïne
Het getto van Warschau kennen we allemaal van films als The Pianist en lessen op school. Na de getto-opstand van 1943 waren de Duitsers de Polen (Joods of niet) volledig beu. Bij ons is de moordpatij door de Duitsers in Putten een uitzondering – in Polen werd het uiteindelijk eerder de regel. Meedogenloos werd er opgetreden, standrechtelijke executies van onschuldige passanten vonden dagelijks plaats.
“Al het kwaad stroomt uit één plek. Die plek heet Warschau. Als Warschau niet in het Generaal-Gouvernement zou bestaan hadden we 80 procent minder moeilijkheden.” – Gouverneur-generaal Hans Franke, Kraków, 14-12-'43.
Het getto van Warschau bestond uit een (door Duitsers ommuurd) kwart van de stad, zeg de Amsterdamse Pijp en Jordaan samen. Het lag pal naast het historische centrum met de paleizen, kastelen, kerken, standbeelden, fonteinen, marktplaatsen en andere prachtige monumenten. De Duitsers maakten de hele wijk vanaf eind '43 met de grond gelijk, om te voorkomen dat er ooit nog een opstand zou uitbreken. Inmiddels bestond dus 50 procent van Warschau uit uitgebrande geraamtes van gebouwen, omringd door kale vlaktes.
'19-21 + '39-44 / Russen: nog veel grotere vijanden
Rusland had eerder in de 18e en 19e eeuw al effectief gezorgd (opnieuw samen met een zich snel uitbreidend Duitsland) dat de al een half millennium bestaande Pools-Litouwse Dubbelmonarchie vernietigd werd. Ooit heerste Polen-Litouwen eeuwenlang over alles tussen Finland, Hongarije en de Zwarte Zee. Het was een gouden tijdperk van economie, architectuur en cultuur – Chopin wandelde ooit rond in de paleis- en universiteitstuinen van Warschau.
De Polen moesten vervolgens de wilde hond die de Sovjet-Unie in het begin was, tussen 1919 en 1921 beteugelen. Dat lukte niet: een gebied dat tegenwoordig ruwweg het oostelijk deel van Wit-Rusland en de hele Oekraïne beslaat werd door de Russen op Polen veroverd. Er vielen honderdduizenden doden in de oorlog tussen de (in hun ogen Europa tegen het communisme verdedigende) Polen en de Sovjets.
Hoewel tegenwoordig praktisch vergeten, stond twintig jaar later tijdens WO2 de bittere strijd en het gigantische verlies van grondgebied bij de Polen nog levendig op het netvlies. De eeuwenoude onderlinge haat was tevens bij geen van beiden vergeten. Voor Polen was Rusland kortom niet meer dan 'bondgenoot van een bondgenoot', een 'frenemy'. De Polen waren bang dat Rusland na de bevrijding het land zou claimen en communistisch zou maken (die vrees bleek terecht). De Russische opmars:
Het Geallieerdenverraad van Teheran
Om Stalin tevreden te houden en om te zorgen dat hij bleef meevechten, deden de VS en het VK een (strikt geheime) concessie op de conferentie van Teheran, eind november-begin december '43. Het Poolse volk en de regering in ballingschap werden niet gehoord of ingelicht aangaande het gedwongen verhuizen naar oostelijk Duits gebied.
Men zag het dan ook als verraad door de Geallieerden. De grenzen van Polen werden honderden kilometers naar het westen opgeschoven, waarbij Rusland bijna de helft van het oude Polen toegewezen kreeg en Polen gedwongen moesten verhuizen naar (ex-)Oost-Pruisische dorpen en steden waar alle Duitsers verdreven waren.
Naar verluidt beloofde men Stalin in Teheran ook dat hij een communistisch regime in Polen mocht installeren. Daar kon ik echter geen tweede bron over vinden.
1 augustus 1944: De Opstand breekt uit
Op 1 augustus waren de Russen nog 15 kilometer van de hoofdstad verwijderd en vlogen foldertjes door Poolse luchten met teksten als 'verwelkom de glorieuze Russische bevrijding!' Al snel daarna lagen de Russen op de oostoever van de rivier, de Duitsers op de westelijke. (Dé stad Warschau ligt voornamelijk op de westoever; enkele nieuwere buitenwijken lagen op de andere oever).
Het Poolse Thuisleger (gewapende vrijheidsstrijders die liberaal en democratisch waren en sympathiseerden met de Poolse regering in ballingschap) besloot actie te ondernemen. Het idee was om Warschau (en daarna Polen) zélf te bevrijden, zodat de Russen niet later de overwinning konden claimen.
Tienduizenden gewapende Warschauers vielen overal in de stad Duitsers aan en wisten in enkele dagen een groot deel van de stad te veroveren. Rusland had vooraf hulp beloofd aan het extreem goed (en door heel het land) georganiseerde Poolse partizanenleger. Die hulp zou echter nooit komen.
Duitse uniformen gejat, tanks en wapens buit gemaakt
In de eerste paar dagen ging de opstand echter fantastisch. De tien- tot twintigduizend Duitsers werden overrompeld door uiteindelijk vijftigduizend verzettstrijders. Een depot met Duitse uniformen werd al in de eerste dagen veroverd. Met die uniformen wisten de Polen gecoördineerd dermate veel verrassingsaanvallen te plegen, dat men zich flink kon bewapenen en tientallen trucks en tanks bemachtigde (afbeelding hieronder).
De Duitsers waren volgens een Poolse strijder zo verrast dat er nog pannen hete soep in de kantine stonden. “We hebben de soep opgegeten.”
Er is zo veel te vertellen. Kinderen, ouderen, vrouwen, iederéén, werkelijk elke Poolse ziel in de stad werkte mee aan de opstand. De duurste meubels en piano's werden op barricades geflikkerd, mini-fabrieken werden opgericht om allerlei wapentuig te produceren – zelfs zelfgemaakte pantservoertuigen werden gemaakt (afbeelding hieronder) en zelfs kinderen verzamelden door de hele stad flessen en maakten continu molotov-cocktails.
Na drie dagen vechten was het bovenstaande gebied veroverd – ruim de helft van de stad. Men bewoog zich voort (en pleegde verrassingsaanvallen) via de riolen, waar zelfs de Duitsers hen niet volgden. “De riolen waren goddank ons domein.” De Poolse gepantserde 'Kubus':
Ook 300 joden werden bevrijd tijdens de opstand (en waren uitzinnig van blijdschap):
Morgen een stuk over Nagasaki; het vervolg van de Opstand van Warschau volgt komend weekeinde. Het stuk mag je benieuwd afwachten, de afloop zal echter helaas niet mooi zijn.
Er zouden bijna een kwart miljoen doden vallen, waarvan 80 procent onschuldige burgers die huis voor huis en deur voor deur werden opgezocht en neergemaaid door SS-Sonderkommando's. Waarom 8 augustus voor dit nieuws? Vandaag werd in '44 bekendgemaakt dat de eerste drie dagen (4-7 augustus) van de genocide op Poolse burgers al 50.000 doden hadden veroorzaakt. Maar dat verhaal, zoals gezegd, heeft u nog te goed.
Luisteren:
Het was lastig om een mooie luistertip te vinden. Op 25 juli 1944 liepen de Andrew Sisters en Bing Crosby de studio in en waren een half uur later al klaar met hun versie van het cowboyliedje 'Don't Fence Me In', in 1934 al door Cole Porter geschreven. Het zou vanaf half oktober acht weken op één zou staan. De tekst is bijzonder van toepassing op de heldhaftige Polen, die liever zichzelf vrijvochten met hun blote vuisten Lugers en MP44's veroverden en vervolgens daarmee uniformen en tanks buitmaakten, dan de Russen schatplichtig te zijn.
Ook o.a. Ella Fitzgerald en The Killers coverden het nummer.
Oh, give me land, lots of land under starry skies above
Don't fence me in
Let me ride through the wide open country that I love
Don't fence me in
Let me be by myself in the evenin' breeze
And listen to the murmur of the cottonwood trees
Send me off forever, but I ask you please
Don't fence me in
Just turn me loose, let me straddle my old saddle
Underneath the western skies
On my cayuse, let me wander over yonder
Till I see the mountains rise
I want to ride to the ridge where the West commences
And gaze at the moon till I lose my senses
And I can't look at hobbles and I can't stand fences
Don't fence me in
Oh, give me land, lots of land under starry skies above
Don't fence me in
Let me ride through the wide open country that I love
Don't fence me in
Let me be by myself in the evenin' breeze
And listen to the murmur of the cottonwood trees
Send me off forever but I ask you please
Don't fence me in
