May zet deur naar nieuw Brexitreferendum open

In een laatste poging haar geplaagde EU-exitdeal door het Lagerhuis te krijgen, heeft de Britse premier Theresa May dinsdag duidelijk gemaakt dat ze een tweede Brexitreferendum niet langer uitsluit. Begin volgende maand mogen de parlementariërs hierover stemmen, op voorwaarde dat ze tevens Mays deal steunen.

De belofte komt enkele dagen nadat oppositiepartij Labour de gesprekken met de regering over een compromisdeal staakte. Als gevolg daarvan probeert de premier nu afzonderlijke parlementsleden over de streep te krijgen. Het voorstel bevat ook toezeggingen op het gebied van milieu, werknemersrechten en de Noord-Ierse grens.

Veel Lagerhuisleden zouden bereid zijn Mays voorstel te steunen op voorwaarde dat er sowieso een bevestigend referendum komt. May wil echter dat er éérst voor haar deal wordt gestemd, en dan pas over de mogelijkheid het aan de bevolking voor te leggen, waarbij het overigens de vraag is wat de opties op het stembiljet dan zouden zijn.

En het is dus ook de vraag of de parlementsleden die een nieuw referendum willen, wel bereid zijn het risico te nemen om eerst voor Mays deal te stemmen, om vervolgens het referendum zelf weggestemd te zien worden. Hoe de stemming uiteindelijk precies verloopt zou echter nog via amendementen op de dag zelf kunnen worden aangepast.

Te soft
Naast deze Lagerhuisleden moet May ook zien de Brexiteers over de streep te trekken die haar deal te soft vinden. Hun kritiek gaat met name over het vangnet om de grens met Ierland open te houden, door Groot-Brittannië mogelijk nog jaren EU-regels te laten volgen. Dat zien ze als een achterdeur naar een permanente douane-unie met de EU, wat ze zou beknotten in hun grote droom: een onafhankelijk Brits handelsbeleid.

Daarom wil May de wettelijke plicht vastleggen dat het Verenigd Koninkrijk uiterlijk eind 2020 een alternatief voor dat vangnet klaar heeft. Dat zou in de vorm van een vrijhandelsdeal of een technologische oplossing kunnen zijn. Het probleem voor de premier is echter dat de overige lidstaten - en met name Ierland - er wel mee akkoord moeten gaan. De exitdeal zelf waar het vangnet in staat is juridisch bindend en kan niet meer worden aangepast, erkende ze.

Vanwege de gedoogconstructie met de Noord-Ierse unionisten van de DUP kan May Noord-Ierland qua regelgeving bovendien niet losweken van de rest van het Verenigd Koninkrijk. Dat zien de unionisten op hun beurt namelijk weer als een achterdeur naar een verenigd Ierland. Indien de vangnetregeling dus zou worden geactiveerd en Noord-Ierland EU-douaneregels volgt, betekent dit dus dat hele Verenigd Koninkrijk dit moet doen.

Oude wijn
Omdat de premier aan allerlei kritiek op de exitdeal probeert tegemoet te komen, mag het geen verrassing zijn dat haar voorstel van alle kanten wordt aangevallen. Labourleider Jeremy Corbyn noemt het oude wijn in nieuwe zakken, en zegt dat zijn partij het niet zal steunen. Hoewel dat niet alles zegt over wat individuele parlementariërs zullen doen, lijkt de kans gering dat de deal het ditmaal wel haalt.

Aan de andere kant is het - hoewel vaker gezegd - bijna ondenkbaar dat May als premier kan aanblijven als ze opnieuw faalt. En dan lijkt een 'echte Brexiteer' zoals Boris Johnson de grootste kans te maken om haar op te volgen. Daarmee is het scenario denkbaar dat de deal het haalt omdat Lagerhuisleden dit willen voorkomen.

Maar het lijkt een stuk waarschijnlijker dat voorstanders van een nieuw referendum erop gokken dat zo'n Brexitpremier als Johnson juist nodig is om een parlementaire meerderheid te bereiken. Het idee is dat die nieuwe premier het land na de zomer eerst op de rand zet van een no-deal Brexit, een wens van veel Brexiteers. Vervolgens zou het parlement, dat zich al eerder tegen no-deal uitsprak, ingrijpen. Met de overgebleven andere mogelijkheden van Mays deal of het annuleren van de Brexit zou er op dat moment een meerderheid voor een nieuw referendum kunnen ontstaan.