'Harde Brexit alleen bij verenigd Ierland'

Mick (Philosocles)

Het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie sloten vrijdagochtend een akkoord waardoor er eindelijk over de handelsrelatie kan worden onderhandeld. Dit gebeurde nadat premier Theresa Mays Noord-Ierse gedoogpartij DUP maandag een eerdere versie blokkeerde. Het heeft er alle schijn van dat een zogeheten harde Brexit nu alleen nog maar mogelijk is indien Noord-Ierland zich aansluit bij de Ierse Republiek.

Met andere woorden, door de wijze waarop May de Noord-Ierse unionisten uiteindelijk tegemoet kwam, zouden de Britten in de praktijk in de gemeenschappelijke markt en de douane-unie blijven.

De Noord-Ierse grens was een van de zaken die Ierland en de overige EU-lidstaten opgelost wilden hebben vóórdat het over de handelsrelatie zou gaan. Dat wordt namelijk een EU-buitengrens, die op grond van het Goede Vrijdag-vredesakkoord uit 1998 open dient te zijn. Dat akkoord volgde op decennia van sektarisch geweld tussen Ierse republikeinen en pro-Britse unionisten.

Gesloten grens
De grenskwestie werd een groot probleem omdat de Conservatieve regering van Theresa May niet alleen de EU wil verlaten, maar ook de gemeenschappelijke markt en de douane-unie. En dat impliceert een gesloten grens.

In de conceptversie van maandag was een speciale status voor Noord-Ierland afgesproken. Dit landsdeel van het Verenigd Koninkrijk zou qua EU-regels op één lijn blijven met de rest van Europese Unie. Via een speciale overeenkomst zou Noord-Ierland in praktisch alles behalve de naam in de gemeenschappelijke markt en de douane-unie blijven. De rest van het Verenigd Koninkrijk kon daar dan uit.

Op het laatste moment moest May echter de prijs betalen voor haar pijnlijke misrekening van afgelopen zomer. Toen schreef ze verkiezingen uit omdat haar partij in de peilingen mijlenver voorlag op de oppositie. Maar ze gokte mis en verspeelde haar meerderheid, in plaats van deze uit te bouwen om sterk te staan in de onderhandelingen. Hierdoor werd ze afhankelijk van de steun van de Noord-Ierse unionisten. En die moesten dus niets weten van een 'speciale status' die anders is dan de rest van het land. Daarmee komt de grens immers effectief in de Ierse Zee te liggen.

Genoeg vooruitgang
De DUP blies de deal dus op, vlak voordat de rest van de EU-lidstaten moesten beslissen of er genoeg vooruitgang was om over een handelsovereenkomst te gaan praten. En dus moest er de afgelopen dagen naarstig worden gezocht naar een oplossing. Die kwam in de vroege uurtjes van vrijdagochtend, in de vorm van de volgende paragraaf:

"Bij het uitblijven van eerdergenoemde overeengekomen oplossingen, garandeert het Verenigd Koninkrijk dat er geen nieuwe regulatieve barrières worden opgeworpen tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk, tenzij, in overeenstemming met het Goede Vrijdagakkoord, regering en parlement van Noord-Ierland besluiten dat afzonderlijke regelingen op Noord-Ierland van toepassing mogen zijn."

Anders gezegd, wat maandag voor Noord-Ierland werd afgesproken is ook van toepassing op de rest van het land. Tenzij er in Belfast anders wordt besloten.

Unionisten en republikeinen bezetten daar ieder grofweg de helft van de zetels, maar ook voor de republikeinen is het ondenkbaar dat ze zo'n besluit zouden steunen: dat impliceert immers een grens met de Ierse Republiek.

Marktregels
Met andere woorden, het enige reële scenario waarbij het Verenigd Koninkrijk zich volledig aan de marktregels van de EU zou kunnen ontworstelen is indien Noord-Ierland zich bij het zuiden zou aansluiten.

Die mogelijkheid is geregeld in het Goede Vrijdagakkoord. Indien een meerderheid van de Noord-Ieren voorstander is, kan er een referendum over worden uitgeschreven. Die moet dan ook in het zuiden worden bekrachtigd. Een meerderheid is er nog niet, maar het mag worden betwijfeld of de Ieren in deze situatie voor hereniging zouden stemmen. Dat zou immers barrières met een zeer belangrijke handelspartner kunnen impliceren.

Officieel is het overigens nog steeds zo dat het Verenigd Koninkrijk de gemeenschappelijke markt en de douane-unie wil verlaten. Verschillen in regelgeving zouden via het handelsakkoord waarover nu kan worden gesproken, moeten worden gladgestreken. Maar het laatste woord hierover ligt nu dus in feite bij de Noord-Ierse regering in Belfast.