Extremen rammelen aan de poort in Oost-Duitse deelstaten

De extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) heeft in het centrum van Erfurt posters opgehangen met daarop een passagiersvliegtuig dat door een helderblauwe lucht vliegt. Dit beeld roept bij veel Duitsers het idee op van een zorgeloze vakantie in een warm land, maar de bijbehorende slogan heeft een rancuneuze boodschap: "Zomer, zon, remigratie."

In september staan drie verkiezingen in de deelstaten Thüringen, Saksen en Brandenburg gepland, die een belangrijke test zullen zijn voor de Duitse democratie. Naar verwachting zullen zowel de AfD als een nieuwe populistische linkse partij uitzonderlijk goed presteren, mede aangewakkerd door de recente moord op een man in Duitsland, waarvan de verdachte een Syrische asielzoeker is.

De AfD, die bekendstaat om haar anti-migratie en anti-islam standpunten, zou in alle drie de regio's de meeste stemmen kunnen krijgen, een jaar voordat Duitsland zijn volgende algemene verkiezingen houdt. In de deelstaten Saksen en Thüringen, waar zondag verkiezingen worden gehouden, zou de partij zelfs tot een derde van de stemmen kunnen behalen. Beide regio's hebben AfD-afdelingen die door de binnenlandse veiligheidsdiensten als ‘bevestigd extreemrechts’ zijn aangemerkt. De andere partijen hebben beloofd de AfD buiten de macht te houden door elke vorm van samenwerking te weigeren.

Ondertussen heeft een nieuwe, acht maanden oude partij genaamd Bündnis Sahra Wagenknecht (Sahra Wagenknecht Alliantie) zich gemengd in de politieke arena. Deze partij, geleid door een voormalige extreemlinkse politica, combineert kritiek op migratie met verzet tegen de NAVO, steun voor hogere belastingen voor de rijken en oppositie tegen militaire hulp aan Oekraïne. Dit heeft een sterke weerklank gevonden bij een deel van het electoraat.

Gezien de ingewikkelde coalitievorming in het gefragmenteerde politieke landschap, impliceren peilingen dat de BSW in ten minste één van de drie staten een sleutelrol als 'kingmaker' kan spelen. Geen van de grote partijen heeft uitgesloten om met de BSW samen te werken, terwijl Wagenknecht zelf geniet van de groeiende steun voor opvattingen die ooit als taboe werden beschouwd, zoals het oproepen tot vredesbesprekingen met Rusland.

De verwachte sterke opkomst van de twee populistische partijen zal waarschijnlijk de toch al gespannen politieke situatie in de grootste economie van Europa verder doen escaleren en het blijvende ongenoegen in het voormalige communistische oosten van Duitsland meer dan dertig jaar na de val van de Berlijnse Muur benadrukken.

"Het zou echter een vergissing zijn om deze verkiezingen te reduceren tot 'Oost-Duitse verkiezingen'," stelt Alexander Moritz, een correspondent van de publieke omroep in Saksen. "Ze zijn een testcase voor de hele Duitse democratie. Inflatie, oorlogszorgen en de vrijheidsbeperkingen tijdens de pandemie hebben bij veel mensen diepe verwarring veroorzaakt. Voor het eerst sinds 1932 zouden extreemrechtse partijen de sterkste kracht kunnen worden in een Duitse wetgevende macht, en dat bij vrije verkiezingen."

Bondskanselier Olaf Scholz en zijn centrumlinkse coalitie staan onder zware druk door dalende populariteitscijfers, interne conflicten en slechte peilingen in de oostelijke deelstaten. De steekpartij van afgelopen vrijdag in Solingen, nabij Düsseldorf, waarbij drie mensen omkwamen en waarvoor Islamitische Staat de verantwoordelijkheid opeiste, heeft de zorgen over immigratie en criminaliteit, twee belangrijke thema's voor AfD-kiezers, verder aangewakkerd.

De AfD greep de tragedie onmiddellijk aan, nog voordat de verdachte, Issa al-Hasan, een 26-jarige Syriër die sinds vorig jaar op de lijst stond om uitgezet te worden, door de politie gearresteerd werd. Alice Weidel, co-leider van de AfD, riep zondag op tot een ‘vijf jaar durende stop op toelating, registratie en naturalisatie van migranten.’

Negen jaar na het historische moment waarop Angela Merkel haar “Wir schaffen das” uitsprak tijdens een enorme vluchtelingeninstroom, lijkt de invloed van hardliners in Duitsland toe te nemen. "Duitsland is een beetje een laatkomer als het gaat om de opkomst van extreemrechtse partijen," zei Kai Arzheimer, politicoloog aan de Universiteit van Mainz. Hij wees op het succes van mensen als Donald Trump, Marine Le Pen, Giorgia Meloni, Geert Wilders en Robert Fico in hun respectieve landen, terwijl de 'firewall' van Duitsland tot nu toe stand heeft gehouden.