Levada: 73 procent van de Russen blijft de oorlog in Oekraïne steunen
Vrije meningsuiting is in Rusland nauwelijks meer mogelijk. Het laatste onafhankelijke stembureau reist nog steeds door het land en ziet in hun onderzoeken nog steeds sterke steun voor Poetins agressieoorlog. Eén bevinding schokte zelfs de onderzoekers.
De Russische oorlog tegen Oekraïne is niet alleen de oorlog van Vladimir Poetin. Dit inzicht heeft veel te danken aan het werk van Lev Gudkov, de wetenschappelijk directeur van het enige onafhankelijke opiniepeilingsinstituut van Rusland, Levada. Sinds het begin van de oorlog op 24 februari 2022 hebben de ongeveer 1.000 medewerkers van Gudkov de huishoudens van het gigantische land onderzoek gedaan– en mensen onder andere deze vraag gesteld: "Steunt u persoonlijk de acties van de Russische strijdkrachten in Oekraïne of niet?" Het resultaat is behoorlijk indrukwekkend: zelfs na ongeveer twintig maanden van brute gevechten en grote verliezen in hun eigen gelederen antwoordt 73 procent van de Russen nog steeds 'ja'.
De achtergrond van dit 'ja' is behoorlijk complex: veel mensen denken er bij na dat een openlijke afwijzing van de ‘militaire speciale operatie’, zoals de oorlog in Rusland officieel heet, strafbaar kan zijn. Bovendien vinden veel Russen het een patriottische plicht om hun soldaten te steunen.
Toch klinkt er ook kritiek. In een land als Rusland, waar met draconische gevangenisstraffen wordt gedreigd wegens het ‘in diskrediet brengen’ van het eigen leger, is onafhankelijk opinieonderzoek vrijwel onmogelijk, zeggen sommigen. Veel Russen zijn bang om eerlijk te antwoorden, zei socioloog Grigory Yudin, een van Levada's felste critici, in een interview met The Insider portal. Daarnaast zijn er veel mensen die zoveel afstand hebben genomen van de politieke gebeurtenissen, dat ze helemaal geen mening meer hebben. Dit alles vertekent de statistieken. Toch wordt het werk van het Levada Centrum door velen gewaardeerd. Omdat het in ieder geval nog enig inzicht geeft in de stemming van een samenleving die, gezien het gebrek aan vrijheid van meningsuiting en de massale repressie, steeds meer een soort zwarte doos lijkt te worden.
De afgelopen maanden hebben Gudkov en zijn collega’s verschillende inzichten verworven. Bijvoorbeeld dat veel Russen eigenlijk geen oorlog willen, maar denken dat deze onvermijdelijk is. In de regel zegt ruim 70 procent van de ondervraagden de Russische acties in Oekraïne te steunen. Tegelijkertijd is uit hetzelfde onderzoek gebleken dat ongeveer 50 procent voorstander is van onmiddellijke vredesonderhandelingen. Bovendien geven veel mensen aan dat ze wanhoop, angst en depressie voelen met het oog op de oorlog. “Dat betekent dat de structuur van het dubbeldenken hier wordt gereproduceerd”, zegt Gudkow. "Er zijn verschillende niveaus. Het ene is wat de persoon zelf ervaart. Het andere is de collectieve perceptie."
Dit laatste, legt de wetenschapper uit, wordt sterk beïnvloed door imperialistische ideeën en staatspropaganda in het Rusland van Poetin. De propagandaverhalen zijn op hun beurt voor veel Russen bekend uit de Sovjettijd, zegt Gudkov. Er wordt bijvoorbeeld altijd op televisie over gesproken dat Rusland wordt bedreigd of dat de vijand in het Westen zit. "Mensen nemen dit al sinds de schoolleeftijd in zich op. Hiervoor is geen enkel bewijs nodig." Wie tegen deze veronderstelde waarheden ingaat, voelt zich al snel een buitenstaander, legt de socioloog uit. "Het idee om uit de gemeenschap te worden gezet, maakt mensen bang." Uiteindelijk, zo concludeert Gudkov, steunen veel Russen de oorlog tegen Oekraïne vooral uit angst een collectieve identiteit te verliezen.
Een andere centrale stelling van Gudkov is dat de macht van Kremlin-leider Poetin alleen zou wankelen als de Russische troepen in Oekraïne een onherstelbare nederlaag zouden lijden. Toen hij zijn landgenoten eind jaren negentig – kort voor het aftreden van Ruslands eerste president Boris Jeltsin – vroeg wat zij van hun volgende staatshoofd verwachtten, waren de antwoorden duidelijk, herinnert Gudkov zich: wat destijds nodig was, was een manier uit de economische crisis te komen – en dat Rusland weer een belangrijke rol in de wereld moet spelen. “Dit idee dat Rusland een grote staat is, werkt als een soort compensatie voor het gevoel dat het land arm, achterlijk, onderontwikkeld en failliet is”, zegt Gudkov. “Poetins gezag berust in de eerste plaats op het feit dat hij een krachtige militaire machine heeft gecreëerd.”
Zijn er sinds het begin van de oorlog enquêteresultaten geweest waar de onderzoeker van geschrokken is? Nauwelijks, antwoordt Gudkov - met één uitzondering: de antwoorden van de Russen op de vraag of zij zich persoonlijke verantwoordelijk voelen voor de aanvallen op Oekraïne. “Slechts tien procent antwoordde hierop met ja”, zegt hij. “De absolute meerderheid begreep de vraag niet eens.”
