FOK!toen: Ham de ruimteaap
FLORIDA, 31-1-1961. Op 31 januari 1961 werd voor de eerste keer een chimpansee door de Amerikanen de ruimte ingeschoten. In tegenstelling tot veel van zijn voorgangers zou Ham de chimpansee de ruimtereis overleven. In FOK!toen vandaag het verhaal van deze stoere ruimteaap.
De jonge jaren
De aap Ham wordt in 1956 geboren in Kameroen. Nadat het dier door jagers wordt gevangen krijgt hij de naam Chang en wordt verzonden naar Miami, Florida. Daar wordt de aap gekocht door medewerkers van de Amerikaanse luchtmacht en naar de vliegbasis van Holloman in Nieuw Mexico gestuurd. De jonge chimpansee komt daar bij het Holloman Aerospace Medical Center terecht.
Oorspronkelijk waren er 40 chimpansees in het Holloman instituut. Na de nodige evaluaties bleven er zes over waaronder ook de aap Chang, die inmiddels werd aangeduidt met nummer 65. Pas toen het dier na zijn ruimtevlucht levend en wel was teruggekeerd op aarde kreeg de aap de naam Ham, een afkorting van Holloman Aerospace Medical. Nummer 65 had volgens zijn verzorgers wel een bijnaam: Chop Chop Chang.
De missie
Vanaf juli 1959 werd de drie jaar oude chimpansee getraind door neurowetenschapper Joseph V. Brady. Ham moest handelingen uitvoeren waarbij het dier aangestuurd werd door lichten en geluiden. Het dier leerde dat het een hendel moest overhalen als er een blauwe lamp knipperde. Slaagde de aap daar niet in dan kreeg het dier een milde stroomschok door de zolen van zijn voeten, lukte het de aap wel om de hendel over te halen dan kreeg het dier een stukje gepelde banaan.
Al maanden voordat het dier de ruimte in zou gaan moest Ham een ruimtepak van nylon dragen. Daarbij lag het dier vastgebonden in een soort van plastic wieg. Om de apen te laten wennen aan de omstandigheden tijdens een ruimtevlucht werden de dieren in centrifuges geplaatst en rondgedraaid zodat de dieren konden wennen aan de zwaartekracht als gevolg van versnellingen bij lanceren of vertraging bij het terugkeren in de dampkring.
Ook werden de apen op sledes gezet die door middel van raketmotors snelheden van honderden kilometers per uur konden behalen maar die ook binnen seconden tot stilstand kon worden gebracht. Tenslotte moesten de apen ook wennen aan plotselinge afremmingen. Daarnaast werden de beesten in lage-drukkamers geplaatst, kregen ze te maken met extreem hete en extreem koude ruimtes en werden de chimpansees dagenlang in totale afzondering gehouden om te wennen aan hun reis door de ruimte. Ham was misschien niet de slimste van de geselecteerde apen maar was wel het beste bestand tegen eenzaamheid.
De ruimtevlucht
Op 31 januari 1961 rond het middaguur werd de Mercury Redstone raket vanaf Cape Canaveral, Florida gelanceerd. In de daaropvolgende 16 minuten zou Ham de allereerste Amerikaan in de gewichtsloze ruimte worden. Met een snelheid van 9462 kilometer per uur joeg de raket naar een hoogte van 253 kilometer, om daarna weer terug te keren naar de planeet.
Een dik kwartier na de lancering kwam de Mercury-capsule in zee tot landing, zo'n 200 kilometer uit de berekende koers. Om de aap levend uit het zinkende ruimtevaartuig te kunnen halen werd een helicopter gestuurd, die de capsule ternauwernood aan een lijn vast wist te maken om deze vervolgens naar een vliegdekschip te brengen.
Terug op Cape Canaveral reageerde de chimponaut opvallend agressief naar de aanwezige pers. Vooral als de aap in de buurt van de Mercury raket werd gebracht daalde het humeur van het dier meteen. Ham was opeens wel de beroemdste aap van de Verenigde Staten. Dankzij het ruimteavontuur van de chimpansee wist Amerika dat ze klaar waren om de eerste mens in de ruimte te brengen. Drieëneenhalve maand later ging astronaut Alan B. Sheppard jr. als eerste de ruimte in. Niet lang daarna zou president Kennedy aankondigen nog vóór 1970 een Amerikaan op de maan te willen zetten.
De latere jaren
In 1963 zou Ham verhuizen naar de dierentuin van Washington. Aangezien de chimpansee gewend was geraakt aan mensen kon de aap niet bij de andere chimpansees in de dierentuin worden geplaatst. Zeventien jaar later zou de aap verhuizen naar zijn laatste woonplaats, de dierentuin in Asheboro in North Carolina. In de kleine dierentuin leerde Ham hoe te leven als een normale chimpansee.
Op 17 januari 1983 overleed Ham aan de gevolgen van een hartkwaal. De aap werd 26 jaar. De legendarische Ham de astroaap werd begraven bij de International Space Hall of Fame in Alamogordo, New Mexico.
De erfenis van Ham
De avontuurlijke reis van Ham zou in diverse media worden verwerkt. Zo verscheen in 1983 de film The Right Stuff, waarin we de lancering en de terugkeer van Ham verwerkt zien. In 2001 was de film Race to Space te zien, waarin apen de ruimte in werden geschoten. In 2006 zou de zender Animal Planet een documentaire uitzenden, getiteld Astrochimp #65, waarin het verhaal van de aap werd verteld door zijn verzorger Jeff. Tenslotte zagen we in 2008 de animatiefilm Space Chimps uitkomen, waarin Ham III, de kleinzoon van de legendarische Ham, de hoofdrol vertolkte.
