Bestandsakkoord met haken en ogen in Oekraïne

De kanonnen moeten zwijgen, zware wapens van het front terug worden getrokken en Oekraïne moet het oosten van het land een zekere mate van autonomie gunnen als het de controle over de grens met Rusland terug wil krijgen. Dat zijn de belangrijkste afspraken die donderdag na marathononderhandelingen tussen Rusland, Oekraïne, Duitsland en Frankrijk in de Wit-Russische hoofdstad Minsk bekend zijn gemaakt.

Aan het akkoord zitten echter tal van haken en ogen. Zo waren Rusland en Oekraïne het bij de aankondiging van het plan al niet met elkaar eens wat er precies is afgesproken, bijvoorbeeld over de status van de door separatisten belegerde stad Debaltseve.

De Russische president Vladimir Poetin zei dat het akkoord voorziet in een staakt-het-vuren dat zondag 15 februari ingaat, een speciale status voor de gebieden die in handen van rebellen zijn, controle over de grens en humanitaire zaken. Maar volgens de Oekraïense president Petro Porosjenko is er niets afgesproken over autonomie of federalisering van het oosten van Oekraïne, een lang gekoesterde wens van Rusland om invloed op zijn buurland te behouden en te voorkomen dat het ooit toetreedt tot de NAVO.

"Wij zien nu een sprankje hoop", zei de Duitse bondskanselier Angela Merkel, die samen met de Franse president François Hollande bemiddelde in de onderhandelingen. "Maar de concrete stappen moeten natuurlijk gezet worden en dan nog zullen wij voor grote obstakels komen te staan. Maar over het geheel genomen kan ik stellen dat wat wij bereikt hebben aanzienlijk meer hoop geeft dan als wij niets bereikt zouden hebben."

Bij de gevechten tussen door Rusland gesteunde separatisten en regeringstroepen in het oosten van Oekraïne zijn sinds april meer dan 5300 mensen om het leven gekomen. Ook donderdag werd er nog gevochten.

Het nieuwe akkoord voorziet in een bufferzone die moet ontstaan doordat zware artillerie en raketsystemen 50 tot 140 kilometer van het front worden teruggetrokken, afhankelijk van het kaliber. De terugtrekking moet niet later dan op de tweede dag na het ingaan van het staakt-het-vuren beginnen en binnen twee weken worden voltooid.

De opstandige regio's, die vorig najaar hun eigen verkiezingen organiseerden, moeten opnieuw naar de stembus, deze keer volgens de Oekraïense wet. Maar in het akkoord staat ook dat de Oekraïense controle over de grens met Rusland voor het einde van dit jaar alleen volledig kan worden hersteld als Oekraïne een grondwetswijziging doorvoert om de oostelijke regio's ruime bevoegdheden te geven, zoals het recht om een eigen politieapparaat op poten te zetten of vrije handel te drijven met Rusland.

"Het was niet de beste nacht in mijn leven, maar de ochtend is goed, denk ik, omdat wij het over de hoofdpunten eens zijn weten te worden, ondanks alle problemen in de onderhandelingen", zei Poetin.

Hollande verklaarde dat hij en Merkel het wapenstilstandsproces zullen helpen verifiëren. Het akkoord omschreef hij als een 'opluchting voor Europa'.

In Kiev zei militair woordvoerder Andrij Lysenko dat Rusland woensdagnacht ondanks de lopende onderhandelingen vijftig tanks en een tiental zware wapens over de grens naar rebellengebied heeft gestuurd. Een eerder bestandsakkoord in september verbrokkelde toen Oekraïense troepen en opstandelingen nog snel probeerden terreinwinst te boeken.

In het rebellenbolwerk Donetsk, dat sinds eind mei bijna dagelijks met artillerie wordt bestookt, waren de reacties sceptisch. "Wij zullen zien of er een staakt-het-vuren komt of niet", zei inwoonster Tatjana Griedzjeva. "Je hebt het met je eigen ogen kunnen zien, het staakt-het-vuren dat we hadden."

Porosjenko benadrukte dat het akkoord een duidelijke toezegging bevat 'om alle buitenlandse troepen, alle huurlingen van het grondgebied van Oekraïne terug te trekken'. Hij doelde daarmee op militairen en materieel die volgens Oekraïne en het Westen uit Rusland hun weg hebben gevonden naar de separatisten. Moskou verwerpt de beschuldigingen en zegt dat eventuele Russische strijders vrijwilligers zijn, maar alleen al het aantal geavanceerde wapens waar de rebellen over beschikken wijst op het tegendeel.

Merkel zei dat Poetin uiteindelijk de rebellen onder druk had gezet om het akkoord te slikken. "Ik heb geen illusies. Wij hebben geen illusies. Er is nog heel veel werk te verzetten. Maar er is een reële kans om de zaken beter te maken", zei zij.

Rebellenleiders verwelkomden het akkoord en verklaarden Kiev nog één kans te willen geven. "Wij geven Oekraïne deze kans om zijn grondwet te veranderen, zijn houding te veranderen", zei Igor Plotnitski, leider van de rebellen in Loehansk op de Russische televisie. Zijn collega Aleksandr Zachartsjenko uit Donetsk zei dat het de schuld van de Oekraïense regering in Kiev zal zijn als het staakt-het-vuren opnieuw geen stand houdt. Als dat gebeurt 'komen er geen besprekingen en geen nieuwe overeenkomsten meer'.