De waanzin van Mostar
Soms krijg ik een puzzel te maken met een verhaal. Vorige keer had ik een gezicht op de Vecht, in mijn vorige woonplaats Loenen. Deze keer werd het de brug in Mostar, een stad in Bosnië-Herzegowina. Bert heeft van de voltooide puzzel een stel prentjes gemaakt, ik zorg voor het verhaal erachter. En reken maar dat het een verhaal is, vol geschiedenis en geweldige architectuur, maar vooral vol waanzin, afkeer, wantrouwen en idioterie.
De puzzel is van een afbeelding uit 1983, een klein decennium voordat Mostar in het nieuws kwam. De stad werd gesticht in de 13e eeuw, wat later kwamen de Turken er aan de macht. In Mostar was een houten brug aan kettingen over de rivier de Neretva. Dat ding ging nogal eens stuk en moest dan herbouwd worden. De brug werd aan weerszijden van de rivier geflankeerd door twee torens, waarin de ''mostari'' ofwel wachters de brug bewaakten tegen aanvallen door Venetiaanse krijgers. In 1557 gaf Suleyman de Grote opdracht aan Hajrudin, zijn bouwmeester of mimar om een stenen brug te bouwen. In 1566, het laatste jaar van het bewind van Suleyman was de brug klaar. Het was een architectonisch meesterwerk, gebouwd van zandsteen dat in de buurt werd gewonnen. De mimar gebruikte een aantal tot dan toe volstrekt onbekende technieken. Zo spaarde hij holle ruimten in de constructie, wat het gewicht met 40 procent terug bracht. Verder gebruikte hij gesmede ijzeren klemmen, pluggen en haken in de constructie om de steenblokken aan elkaar te verbinden. De ijzeren onderdelen zette hij vast met gesmolten lood.
In die tijd was het met afstand de grootste geconstrueerde stenen boogbrug, met een hoogte van 19 meter en een overspanning van bijna 29 meter. De breedte was 4 meter en middenin was de brug slechts 77 centimeter dik. Voorwaar een prestatie van formaat. Vanaf de 17e eeuw tot nu toe toonden jonge mannen hun moed door vanaf de boog in de ijskoude Neretva te springen. Een filmpje daarvan treft u bijgaand aan. De brug kreeg de naam 'stari most' oftewel 'oude brug'. De stenen brug was aanleiding tot een snelle groei van Mostar als handelscentrum.
In 1992 brak de Bosnische oorlog uit. In 1993 zien we hevige gevechten rond en in Mostar tussen Kroaten en moslims, de Bosniakken. Op 8 en 9 november 1993 wordt de fraaie brug kapot gemaakt. Wie het uiteindelijk op zijn geweten heeft zal wel nooit duidelijk worden, de lezingen zijn heel verschillend, maar bijgaand vindt u een filmpje van het drama. Vanaf 1995 is Mostar verdeeld in een oostelijk deel voor de moslims en een westelijk deel voor de Kroaten, gescheiden door de Neretva. Voor de oorlog telde Mostar 130.000 inwoners, na de oorlog nog maar 60.000, waarbij het Servische deel van de bevolking vrijwel volledig verdwenen is.
Gelukkig was daar de UNESCO die in 2001 begon met de restauratie van de brug. Eerst werd een noodbrug gebouwd over de rivier, vlak naast de plek waar de oude brug had gelegen. De onderdelen van de oude brug werden allemaal uit de Neretva opgevist, gerestaureerd en zo veel mogelijk gebruikt bij de bouw van de nieuwe brug. Architecten verdiepten zich in eeuwenoude technieken om de brug zo authentiek mogelijk te herbouwen. Op 23 juli 2004 werd de brug feestelijk heropend. Ook uit Nederland kwamen fondsen voor dit project dat uiteindelijk 13 miljoen euro kostte. De brug staat sinds 2005 op de Wereld erfgoedlijst.
Dus nu is al het leed geleden? Ehh... nee. Mostar is een stad in twee delen, allebei met een eigen universiteit, voetbalclub, busstation, telefoonnetwerk en scholen. Tot voor kort waren er zelfs twee brandweerkorpsen. Er is slechts één school met leerlingen uit beide kampen. Ook is er een kleine Christelijke kerk met leden van beide kanten van de rivier. Het wantrouwen is gebleven, dat kan alleen maar slijten als men generaties lang zijn uiterste best blijft doen. Je verdiepen in de geschiedenis van dit land is een gebed zonder end. Alleen de taal was min of meer gemeenschappelijk, verder waren alle facties tot op het bot verdeeld, over alles, uit heden en verleden. Veel vetes bestaan nog steeds, terwijl de oorzaak allang vergeten is. De komst van de Turken met de islam, alsmede twee wereldoorlogen voegden extra giftige ingrediënten toe aan de reeds ondefinieerbare ratjetoe in de Slavische kookpot. Je vraagt je af hoe het kon dat de communist Jossip Broz, Tito dus, de boel zo lang bijeen heeft weten te houden. Dat had voor een deel met harde maatregelen voor dwarsliggers te maken, voor een ander deel met nationalisme. Dat laatste werd overigens op veel kleinere schaal het belangrijkste thema van zijn opvolgers. Onderhuids was, al voordat Tito in 1980 stierf, van alles aan de hand. Wantrouwen en onderlinge afkeer groeiden gestaag, maar bleven grotendeels nog onder de oppervlakte. Na 1980 was de beer los: in 20 jaar tijd viel het land uiteen in 7 of 8 kleine staatjes.
Ten koste van ontzettend veel ellende en mensenlevens. Mostar is daarvan een wel heel indringend voorbeeld. Heel erg mooi, heel gastvrij voor toeristen, maar graaf vooral niet in het verleden. Daar vind je de vuilnisbelt van het menselijk handelen. En falen.
