De tweede generatie crisisslachtoffers

"Het is vandaag maandag 14 juni 2066, welkom bij Portret. We gaan het vandaag hebben over de tweede generatie crisisslachtoffers. Het veelal verborgen leed van kinderen van wie de ouders zwaar gebukt gingen onder de euro- en bankencrisis, die uiteindelijk leidde tot het uiteenvallen van de Europese Unie in een noordelijk en zuidelijk deel. We hebben hier vijf mensen die als kind geleden hebben onder de trauma's die hun ouders opgelopen hebben als gevolg van de monetaire crisis die ruim 50 jaar geleden huis hield in Europa. Trauma's die nu pas duidelijk beginnen te worden en waar nu pas de eerste tweedelijns slachtoffers over durven te praten. Voor hun ouders is het nog te pijnlijk en het is maar de vraag of ze ooit in staat zullen zijn om dit leed te verwerken en verwoorden."

"Als eerste Yvette. Yvette jouw verhaal is onwaarschijnlijk, maar veel voorkomend. Hoe zag jouw leven als kind eruit?"
"Op zich heb ik heel lieve ouders, maar zodra het op geld aankwam, waren ze niet, tja hoe moet ik dat zeggen... waren ze niet als andere mensen. Ze vertrouwden geld en banken niet meer."
"Hoe uitte zich dat?"
"Volslagen irrationeel gedrag. Wij hebben thuis nooit geleerd normaal met geld om te gaan. Geld was er wel, maar... ja... Het was gewoon vreemd."
"Vreemd? Hoezo?"
"Nou geld stond bijvoorbeeld niet op de bank. Je moest uiteraard wel een rekening hebben om je salaris op te ontvangen, dus mijn vader had een rekening, maar op de dag dat het gestort werd, haalde hij het er meteen weer vanaf. Dat werd dan thuis op de meest vreemde plekken opgeborgen. Op zolder, in de kelder, onder het bed, bij mij en mijn broer op de kamer tussen het speelgoed, overal."
"Je ouders vertrouwden de banken niet meer?"
"Voornamelijk mijn vader, maar mijn moeder ging erin mee. We hadden thuis ook geen bank, alleen stoelen. Mijn vader begon zelfs de vensterbanken weg te halen. Zo ver ging het. We mochten ook nooit op een bank zitten. Vooral als we ergens op visite waren, was dat een ramp. Dat viel niet uit te leggen."
"Wat gebeurde er met het geld?"
"Tellen. Mijn vader telde heel vaak het geld. Ook 's nachts. Dan werden we wakker gemaakt en moesten we tellen. Allemaal, de hele familie. En oh wee als er te weinig was, dan kon hij volledig door het lint gaan. Dan moest het opnieuw en opnieuw geteld worden en moesten er weer nieuwe opbergplekken gezocht worden. Dan was iedereen weken van slag. Mijn vader draaide ook helemaal door als hij niet in staat was zijn salaris op te nemen als het gestort was. Hij is twee keer bijna opgenomen geweest omdat het op een vrijdag gebeurde en hij pas maandag langs kon gaan. Hij gebruikte nooit een bankpas, dus hij kon niet pinnen. Die weekenden waren niet om vol te houden."
"De angst om geld uit te moeten geven, was dus groot?"
"Als er weer een collecteweek was dan was hij op van de zenuwen. Elk moment van de dag kon de bel gaan en zou er iemand met een rammelende collectebus op de stoep kunnen staan. Hij sloot zich dan op in de kelder en zodra de collecteweek afgelopen was, reageerde hij het af op ons. Maar toch hield ik van hem, hij kon er ook niets aan doen. De omstandigheden hadden hem zo gemaakt."

"Herman. Jij hebt een boek geschreven, 'Kinderen van de rekening', naar aanleiding van jouw ervaringen en die van lotgenoten. Herken jij wat Yvette zegt?"
"Overduidelijk. Zo herkenbaar. Iedereen die ik gesproken heb, heeft van die verhalen. Mensen die in winkels volledig in paniek raakten omdat ze niet konden beslissen om te betalen. Verlamd van angst om geld uit te moeten geven."
"Een aandoening die bekend is geworden als Cash-shock."
"Een plotselinge angst om te betalen. Die kon zich ook zo maar voordoen, zelfs als er geen acute betalingssituatie was. Gewoon de angst om misschien geld uit te moeten geven, was ondraaglijk voor die mensen. Het geluid van een kassa kon al een verwoestende uitwerking hebben."
"En daar hebben de kinderen ook last van gehad?"
"Uiteraard. Zeker op latere leeftijd als je zag hoe het er bij vriendjes aan toe ging, hoe makkelijk daar geld uitgegeven werd, dat was heel vreemd. Toen beseften velen dat het er bij hun thuis niet normaal aan toeging. Daar kwamen weer spanningen uit voort. De loyaliteit ten opzichte van je ouders en de drang om je daarvan los te breken en normaal met geld om te gaan, dat is een afschuwelijke strijd waar velen nog mee worstelen. Bij elke uitgave toch die twijfel die je ouders erin geramd hebben. Dat is niet makkelijk. Het heeft ook zeker niet geholpen dat de oplossing van de crisis bestond in het meer uitgeven om de economie op gang te helpen. Het werd nog meer een consumptiemaatschappij, waardoor al die crisisslachtoffers, ook de tweede generatie, in een sociaal-monetair isolement kwam te zitten, waar de meesten nooit meer uit zijn gekomen."
"Dat isolement kwam ook doordat ze niet meer aan basisbehoeftes konden voldoen, toch?"
"Steeds meer mensen konden hun zorgpremie niet meer betalen, waardoor de noodfondspremie, het latere vernieuwde ziekenfonds, in het leven is geroepen. Die mensen moesten naar het fondshospitaal in plaats van naar particuliere ziekenhuizen. Ze werden, voor hun gevoel, tweederangsburgers. Dat tekent je toch als kind."

"Dank je Herman voor je bijdrage. Yannis, niet alleen hebben jouw ouders ook de wonden op hun ziel van de crisis, ze zijn ook nog eens Grieks. Dat moet dubbel zo zwaar geweest zijn."
"Zeker. Het gaf ze het gevoel zowel slachtoffer als dader te zijn, net zoals de meeste mensen die uit de zwijnenlanden afkomstig waren."
"Zwijnenlanden?"
"Ja, zo werden de landen genoemd die het meest verantwoordelijk waren. Portugal, Italië, Griekenland en Spanje: PIGS, zwijnen. De landen die uiteindelijk ook uit de euro en de Europese Unie gestoten werden. En hoewel mijn ouders er niets aan konden doen, voelden ze toch de schuld. Mijn moeder is in Nederland geboren uit Griekse ouders en mijn vader kwam op zijn zesde van Griekenland naar Nederland, maar toch werden ze gezien als Grieks en dus verantwoordelijk. Terwijl ze net zo geleden hebben als ieder ander."
"Jouw ouders zijn uiteindelijk teruggegaan naar Griekenland."
"Toen ik vijftien was ja. Ze konden de schande hier niet meer verdragen."
"Heb je nog contact met ze?"
"Nauwelijks. Het is vreselijk moeilijk om met de mensen daar te communiceren, laat staan om het land in te komen. Na de totale ineenstorting van het land in 2014 is het land in een grote puinhoop veranderd. De meeste steden zijn volledig verwoest en ironisch genoeg is het land dat ooit de democratie voorbracht, vervallen tot complete anarchie. Het lijkt er wel de vleesgeworden Mad Max film."
"Heb je ooit overwogen om met je ouders mee te gaan?"
"Hoe moeilijk het ook was, nee. Ze waren voor mij toch al nauwelijks bereikbaar vanwege hun schuldgevoel, dat het voor mij geen zin had mee te gaan. Ik was mijn ouders al kwijt voordat ze vertrokken."

"Alfons. Jouw vader was fout in de crisis, als we dat zo mogen zeggen. Hij had het foute beroep; jouw vader was bankier."
"Klopt. Hoewel hij niets fout heeft gedaan en niet bij beleggingen, aandelenhandel of hypotheken betrokken was, werd hem de crisis toch aangerekend."
"Jullie moesten verhuizen."
"De buurt wist wat voor werk hij deed. Hij vond zelf dat hij niet meer daar kon blijven wonen. Maar toen kreeg hij last van achtervolgingswaanzin en dacht dat iedereen in onze volgende woonplaats ook wist wat voor werk hij had gedaan en al snel moesten we weer verhuizen en weer en weer en uiteindelijk kocht hij een tent en zijn we gaan zwerven. Heel Europa zijn we doorgetrokken van Occupy naar Occupy, van antiglobalismebetoging naar antiglobalismebetoging, alles gingen we af. Mijn vader werd steeds fanatieker, maar tegelijkertijd was hij overal bang dat hij herkend werd als ex-bankier en dus trokken we steeds weer verder, tot ik het zelf niet meer trok en terug naar Nederland ben gegaan."
"Word jij er door mensen op aangekeken dat je de zoon van een bankier bent?"
"Door de meeste mensen niet. En mijn vader wordt er ook niet op aangekeken, maar in zijn hoofd voelt hij zich schuldig en daardoor ben ik wel mijn vader kwijtgeraakt. En mijn jeugd."

"En dan nu onze laatste gast: Wilbert. Wilbert, je bent onherkenbaar gemaakt, zowel je stem als gezicht en Wilbert is niet je echte naam, omdat je niet wilt dat je familie je herkent. Je draagt een vreselijke last met je mee, maar wilt hier toch je verhaal vertellen."
"Dat klopt."
"Ook jouw ouders hebben het PTBS, het Post Traumatic Banking Syndrome. Ook zij zijn zwaar aangeslagen door de bankencrisis waardoor jouw jeugd vreselijk is geweest."
"Inderdaad."
"Hoe was dat?"
"Nou, eigenlijk alles wat mijn voorgangers verteld hebben dat herken ik. De paranoia, angst voor banken en alles wat met geld en beleggingen te maken heeft. Ouders die midden in de nacht opstaan om hun geld te gaan tellen of wisselkoersen controleren. Vreselijk."
"Je hebt op een nogal aparte manier gebroken met je verleden."
"Ja. Ik ben namelijk bij een bank gaan werken."
"Dat was moeilijk voor je."
"Jazeker. Het geeft me het gevoel dat ik mijn ouders verraden heb. Alsof ik ze na al die ellende die ze doorstaan hebben keihard uitgelachen heb en ze met een bankpas om de oren geslagen heb."
"Waarom die keuze om bij een bank te gaan werken?"
"Omdat ik voelde dat ik ook recht heb op een normaal leven. Ik hoef niet de last van mijn ouders mee te dragen. Hun zorgen zijn niet de mijne. Het gevolg is alleen wel dat ik een raar dubbelleven leid en ik mijn ouders nooit kan vertellen wat ik bereikt heb in het leven."
"Maar werken bij een bank is nu toch geen probleem meer? We zijn immers de crisis te boven gekomen."
"Dat weet ik en daarom heb ik ook geen moeite met mijn werk. Ik heb bijgedragen om dit land weer op te bouwen, maar voor mijn ouders is dit niet te verteren. Voor hen is die crisis voor altijd aan het bankwezen gekoppeld. Net zo min als ik hun pijn snap, zullen zij mijn keuze kunnen snappen. Het verschil is dat ik hun pijn kan verdragen, maar zij nooit of te nimmer met mijn keuze kunnen leven. En dat is de pijn die ik mee moet dragen."

"Zo kijkers, dit is dan weer het einde van deze aflevering van Portret. U zag vandaag vijf mensen van wie de ouders mentaal gebroken zijn door de crisis en die vaak voor de buitenwereld een normaal leven leidden, maar die intern verscheurd werden en in hun onmacht hun gezin tot wanhoop dreven. U zag en hoorde vijf vertegenwoordigers van de tweede generatie crisisslachtoffers met hun hartverscheurende relaas. Een groep mensen die nog steeds te weinig aandacht en erkenning krijgt. Hopelijk heeft deze uitzending bijgedragen tot meer begrip en is het enkel een kwestie van tijd tot ook deze groep de marktwaarde van hun leed ontdekt. Dit was Portret, tot volgende week."