FOK!toen: genocide Warschau (2)
Vandaag het vervolg op deel één van de FOK!toen-terugblik op de (culturele) genocide in Warschau na het uitbreken van de opstand in augustus 1944.
Hitler beveelt totale vernietiging Warschau
Hun uniformen gejat, een paar keer genadeloos in de pan gehakt, tanks, trucks en wapens kwijt en het overgrote deel van Warschau in Poolse handen – De nazitop, die er historisch niet om bekend staat met zich te laten sollen, was werkelijk razend en wenste van Warschau een voorbeeld te maken voor de rest van Europa.
Helaas was Hitler de Polen nu dermate zat, dat hij zei: “Warschau moet vredig gemaakt worden, oftewel, met de grond gelijk gemaakt.” Himmler zou toevoegen en expliciet bevelen: “Warschau moet compleet van de aardbodem verdwijnen en alleen nog dienen als transportstation voor de Wehrmacht. Geen steen mag op de ander blijven. Elk gebouw moet tot op de fundering vernietigd worden.”
Steen voor steen, mens voor mens verdwijnt
Er werd een plan opgezet om steen voor steen de Poolse nationaliteit en identiteit te vernietigen. Er moest een eind aan komen. Niet alleen aan het herhaaldelijk oplaaiende partizanengeweld, nee, een eind aan de bevolking en stad Warschau zelf.
De Poolse identiteit moest op die manier uitgewist worden, het Poolse land voor eeuwig uit de geschiedenis weggeschreven, het Poolse volk gefusilleerd of de kampen in (om dan na gemiddeld vier maanden slavenarbeid alsnog te overlijden), de Poolse hoofdstad eerst leeggeroofd en dan tot de grond toe platgebulldozerd.
Speciale SS-Sonderkommando's werden gestuurd om de burgerbevolking huis voor huis uit te moorden.
Sonderkommandomoordpartijen
Genocide of massamoord? Culturele genocide was het zeker en massamoord was het eveneens, zonder twijfel. Of de Polen daadwerkelijk op het lijstje stonden om na de Joden en Roma in de kampen te verdwijnen noemt de één een feit, de ander Poolse propaganda.
Eén ding is echter duidelijk: de Duitsers zouden niet stoppen tot alle burgers weggevoerd waren uit Warschau en al hun huizen vernietigd. Dat deden ze met Duitse precisie. Himmler noemde het de kop indrukken van de Opstand van Warschau 'de moeilijkste slag die ik ooit heb gevochten.'
Van deur tot deur werden burgers vanaf 4 augustus uit hun huizen gesleept en op diverse plekken in Warschau geëxecuteerd. Vaak ook werden burgers direct in hun huizen zelf afgeknald. Een Duitse soldaat herinnert: “Ik kan me niet herinneren dat er uitzonderingen werden gemaakt. Elk huis werd binnengestormd, iedereen binnen doodgeschoten. Na drie dagen waren er 50.000 doden.”
Massa-executies om verzet te breken
Het idee erachter was dat genoeg vermoorde onschuldige burgers de moreel van het Poolse verzet zou breken. Vóór de bevrijding zouden er(volgens cijfers van het Opstand van Warschau-museum) 150.000 tot 200.000 burgers bij de standrechtelijke executies het leven laten. Een documentaire meldt dat de Duitsers ook gifgas gebruikten.
Toen bleek dat de massamoorden het verzet alleen maar verhevigden, besloten de Duitsers een andere aanpak te gaan hanteren. Vóór de Russen in Warschau stonden moest de stad vakkundig worden ontvolkt, leeggeroofd en vernietigd. Inwoners van de stad werden uit huizen en ziekenhuizen en van straten en pleinen geplukt en naar een Durchgangslager in Pruszków gestuurd.
[Poolse] schattingen van het aantal weggevoerden liggen tussen 400.000 en 600.000. Rond de 150.000 werden naar concentratiekampen gestuurd. De Duitsers hadden tegen het einde van de oorlog een dramatisch tekort aan arbeidskrachten, waardoor het selectiebeleid vrij soepel werd, vooral voor 'Untermenschen' als de Polen.
De rest van de Warschauers werd over verschillende steden en dorpen verspreid. De nazi's zorgden ervoor dat het klusje geklaard was vóór de Russen in januari 1945 uiteindelijk de rokende puinhopen 'bevrijdden' van de hoofdstad waar 6 jaar eerder 1,4 miljoen mensen woonden. Het verzet zelf zou na ruim twee maanden gebroken worden. De Russen keken toe vanaf de overkant van de rivier de Wisła. 
Totale vernietiging Warschau zelf
Een lijst van belangrijke monumenten werd tijdens en in de maanden na de opstand afgewerkt. Van standbeelden tot marktplaatsen, van kerken tot operahuizen, musea, overheidscomplexen, monumenten, oude gebouwen, poorten – alle uitingen van Poolse geschiedenis, identiteit en nationaliteit werden uitgewist. Al snel had Warschau geen enkele culturele meerwaarde meer.
Daarna werd de rest van de stad éérst vakkundig leeggeroofd, vervolgens op alle tot hun beschikking staande manieren in de fik gestoken. Na de Joodse opstand van 1943 was de helft van de stad vernietigd. Nog eens 35 procent van de stad werd door de straatgevechten en bewuste vernietiging van de stad vernield.
De overgebleven 15 procent bevond zich aan de overkant van de rivier, waar inmiddels de Russen de scepter zwaaiden. In die paar wijken bevinden zich tot op heden de laatste oorspronkelijke Warschauers en kan het praktisch volledig verdwenen hoofdstedelijke accent nog worden gehoord. Acht minuten totaalvernietiging (en wederopbouw) met Mozart op de achtergrond:
De opstand: bloederig en meedogenloos
In de chaos kwam het voor dat gewonde Polen en Duitsers samen in één zaal lagen. Een ooggetuige meldt dat er Duitsers binnen kwamen lopen, waarna hun gewonde kornuiten hen toeschreeuwden 'de Polen geen kwaad te doen'. Vervolgens kregen alle bedlegerige Polen alsnog een kogel in hun hoofd.
Enkele dagen later vroeg een meisje dat Duits sprak aan een Duitse soldaat: "De mensen die jullie daar hebben zijn onschuldige burgers, die uit het puin getrokken zijn hier verderop, nadat hun huizen waren gebombardeerd." De Duitser werd ziedend en raasde: “Bij jullie lui is iederéén een onschuldige burger!”
Hij schoof zijn machinegeweer onder de kin van één van de gewonden. “Jij weet donders goed wat dit is”, zei hij, “je hebt ons herhaaldelijk met [een geweer als dit] beschoten.” (…) Uiteindelijk viel er een pijnlijke en lange stilte. De Duitser begon vervolgens plots heel nerveus te lachen en gaf aan: “Jullie meisjes hebben lef. Je kunt de gewonden meenemen.”
Een ooggetuige: “Binnen een paar dagen was het stadscentrum verworden tot één grote ruïne. [Gebombardeerde] ravijnen markeerden de plekken waar ooit straten liepen.”
Elke vrije centimeter in de stad was al gebruikt als provisorische begraafplaats. “Als resultaat werden er nog nauwelijks doden begraven en lagen de pleinen en straten vol met [tien- tot honderdduizenden] rottende lijken. In elke binnenplaats werden zodra er even niet gevochten werd, missen geïmproviseerd en werd er gebeden.” De Polen waren meer dan ooit verenigd als één volk.
Russische hulp blijft uit
Uiteindelijk stroomden meer en meer Duitse soldaten de stad in en bleef Russische hulp continu uit. Dag na dag smeekten de Poolse opstandelingen via via om hulp aan de Russen die op steenworpafstand aan de overzijde van de rivier zaten. De oorverdovende stilte bleef twee maanden aanhouden.
Stalin had volgens historici baat bij Duitsers die 'vrijheidsgezinde' Polen afslachten en andersom. Aangezien het het plan was om níet de Poolse democratie uit de as van Warschau te laten herrijzen maar een nieuwe communistische heilstaat, was het een prima plan om het Poolse leger zichzelf te laten uitmoorden voor ze eventueel verzet konden plegen tegen de (komende) Russische overheersing.
Een docu noemt het 'de eerste overwinning van de Koude Oorlog' voor Stalin. Duitse soldaten geven aan dat de Russen 'geen enkele kogel onze richting in schoten.' Enkele Poolse opstandelingen:
Britten krijgen geen Russische toestemming
De Britten vroegen Stalin herhaaldelijk om toestemming om vanuit Sovjet-bezet Europa vliegtuigen te sturen maar kregen die niet. “Misschien laten we het jullie weten”, zeiden de Russen. Een tijdje later zei men kortweg 'nee.'
De Britten droppen pas in september voedsel en (hard nodige) munitie maar vlogen vergeefs 50 minuten rond op zoek naar een goede dumpplek – men kon het verzet niet vinden. Een piloot: “Alles stond in brand. Niemand had ons verteld dat de hele stad in brand stond. Het was gruwelijk.”
Bang om al die moeite te hebben gedaan (en 256 man te hebben verloren) om uiteindelijk de Duitsers te bevoorraden, werd er niets gedropt en vloog men onverrichter zake terug.
Amerikanen bevoorraden per ongeluk Duitsers
Een latere voedsel- en ammodrop van de Amerikanen kwam niet op de goede plek terecht. Hoewel het 'hónderden Amerikaanse vliegtuigen, 4 tot 8 naast elkaar in één lange rij, vliegtuig na vliegtuig' waren, viel het overgrote merendeel van de goederen in Duitse handen. Toen de Russen óók een keer voedsel dropten kwam er vanuit de NKVD (het volkscommissariaat voor interne zaken) het bevel dat de parachutes van de goederen gehaald moesten worden.
Hoewel piloten extreem laag vlogen om de juten zakken zo zacht mogelijk te laten neerkomen, was vrijwel niets van het voedsel bruikbaar en besmeurde het enkel de modderige grond. Een nu hoogbejaarde Poolse vertelt: “Ik werd bijna geraakt door één van de zakken. De zak viel op een huis, beukte dwars door twee verdiepingen heen en eindigde op de grond.”
Binnenstad Warschau 1935-45-nu:
Warschau van de kaart geveegd
De opstand werd bloederig de kop ingedrukt en was begin oktober voorbij, de opstandelingen geëxecuteerd of weggevoerd naar kampen, de stad vernietigd. Warschau bestond niet meer. Bovenop de burgerdoden lieten tienduizenden verzettstrijders het leven.
Het ter gelegenheid van het 60-jarig jubileum van de opstand in 2004 opgerichte Opstandmuseum is aangrijpend: men heeft alle bekende namen van slachtoffers op één tientallen meters lange muur gegraveerd. Het doet denken aan de Vietnammuur in Washington, maar dan stukken minder bekend (alhoewel net zo goed vreselijk tragisch).
Polen zetten Warschau weer op de kaart
De Polen lieten het er niet bij zitten. Onder hun nieuwe Sovjetmeesters, die begonnen met het naar goelags sturen van honderdduizenden jonge, gezonde Polen (die verzetsstrijders zouden kunnen zijn), besloten de druppelsgewijs terugkomende inwoners van Warschau geld bijeen te schrapen.
Daarmee werd zonder welke hulp van de Russen ook (die er eigenlijk tegen waren maar een oogje toeknepen) de complete historische binnenstad van Warschau steen voor steen opnieuw opgebouwd. (Kasteel hieronder, oude marktplein hierboven.)
Heden ten dage kun je door het centrum wandelen als ware het 1700, maar staan er tegelijkertijd op de gevels jaartallen als 1962, 1952 en 1956 (zie hieronder). Het vernietigde getto werd volgeplempt met lelijke Sovjetflats die er grotendeels nog staan. 
Kijken: de vernietiging in 3D
Het museum heeft aan de hand van de onnoemlijke aantallen luchtfoto's die begin 1945 werden gemaakt, een 3D-model van de stad laten maken. In het museum zelf kan (of kon in ieder geval in 2011) de film met een brilletje bekeken worden.
In 2D, maar even duidelijk, kun je de ravage hieronder bekijken. Ter verduidelijking heb ik het filmpje op bepaalde tijdstippen voorzien van commentaar, zodat je ook weet waar je naar kijkt als je Warschau verder niet kent. Oh, en druk vooral op de 720p-knop:
0:00-50 we komen de resten van Warschau vanuit het zuiden binnen. Rechterbank van de rivier is bebouwd maar al in handen van de Sovjets als de Duitsers de stad vernietigen. Het is de enige vooroorlogse wijk van de stad die is overgebleven. Achter de wijk, tussen de eerste twee bruggen rechts, ligt nu het stadion dat gebouwd werd voor het EK van 2012.
0:50-1:00 de brede straat die links parallel aan de rivier de stad naar boven inloopt is de koninklijke allee van Polen. Het stond van oudsher vol met prachtige bouwwerken in allerlei oude stijlen. Deels herbouwd, deels lelijke flats, deels enorm (nieuw) park.
1:30-2:00 Het koninklijk paleis in zicht met de paleistuinen in het midden. Het oude huis (nu herbouwd museum) van Chopin ligt iets naar het zuiden.
2:10 erboven de eeuwenoude binnenstad die voor een groot deel steen na steen exact herbouwd is. Door de Polen zelf, met eigen geld, in de fifties en sixties. De Sovjets stonden het oogluikend maar kritisch toe.
2:23 de lege vlakte was ooit een historische stadswijk, toen Jodengetto, toen niets meer. Nu ettelijke kilometers aan lelijke, winderige, uiteenvallende Sovjetflats.
3:00 één kerk in de wijk werd om religieuze redenen gespaard van destructie en staat als eenzaam eilandje overeind.
Luisteren:
In de comments op deel één werd onderstaand liedje en clipje gelinkt. Enkele jaren geleden gemaakt, maar het geeft het Poolse sentiment aangaande de gebeurtenissen zoals in dit stuk beschreven vrij duidelijk aan.
