FOK! wetenschap: Oude vaders
De leeftijd van de vader is belangrijk voor de gezondheid van het kind. Onder deze kop werd vorige week wetenschappelijk nieuws gepresenteerd. Op deze plek wil ik vanaf vandaag wekelijks een wetenschappelijk nieuwtje iets gedetailleerder uitpluizen. En proberen antwoord te geven op vragen als: "Wat hebben die wetenschappers nou eigenlijk gedaan?", "Hoe weten ze dit?" of "Waarom hebben ze er überhaupt naar gekeken?".
Om met die laatste vraag te beginnen. Waarom is er gekeken naar de leeftijd van vaders op het moment dat zij een kind kregen? De reden is als volgt: in eerder gepubliceerde studies is aangetoond dat er een sterk verband is tussen de hoeveelheid de novo ofwel spontane nieuwe mutaties, kleine veranderingen in het DNA, die een persoon heeft en stoornissen in het autistisch spectrum. Augustine Kong en zijn collega's hebben toen willen onderzoeken waardoor die nieuwe mutaties ontstaan.
Dat hebben ze vervolgens gedaan door een studie naar 219 IJslanders waarvan de kinderen autisme of schizofrene stoornissen hebben. En hier doe ik even een stapje terug. IJslanders? Waarom IJslanders? Het IJslandse volk is al jaren één van best genetisch gekarakteriseerde volken. Dit komt omdat IJsland erg geïsoleerd is en, mede dankzij de naamgeving waar kinderen achternamen van hun vader meekrijgen, stambomen van mensen erg gedetailleerd en compleet zijn. Wetenschappers hebben deze eigenschappen gebruikt om een groot genoomproject op te zetten en zo het DNA van heel veel IJslanders te bestuderen. Dat wil zeggen dat ze de complete volgorde van al het DNA van heel veel personen hebben bepaald. Voor elk persoon is dat als het ware een enorm lang woord dat alleen maar bestaat uit A,T,C en G (die staan voor nucleotiden) en die volgorde wordt door cellen als blauwdruk gebruikt voor alle bouwstenen die uiteindelijk de persoon vormen. En daar zit een belangrijk punt, want naast de 219 personen met de stoornissen konden de wetenschappers putten uit 1859 andere genomen (persoonlijke DNA-volgordes) die als referentie gebruikt konden worden. Als bij de 219 personen een mutatie (verandering van 1 van de lettertjes naar een ander lettertje) gevonden werd die bijna nooit bij de referenties gevonden werd, dan werd dit aangemerkt als een de novo mutatie. Dit soort studies zijn daarom alleen mogelijk als goed is vastgesteld wat normaal is.
Door het bepalen van de nucleotidevolgorde van het DNA van de trio's bestaande uit vader, moeder en kind en in sommige gevallen kleinkind, zijn de wetenschappers gestuit op een correlatie tussen het aantal de novo mutaties en de leeftijd van de vader tijdens het krijgen van het kind. Namelijk elk jaar dat een vader ouder is gemiddeld twee mutaties meer. Alleen houdt het daar nog niet op, door in detail naar de data te kijken blijkt dat een kind gemiddeld 3,8 keer meer mutaties van de vader erft dan van de moeder. Dit komt omdat de vader meer mutaties heeft en dat komt mede doordat sperma continu gemaakt wordt en eicellen maar op 1 moment in het leven van een vrouw. Ook is de variatie van hoeveelheid mutaties die een kind van zijn vader krijgt veel groter dan de hoeveelheid van de moeder, en dit is weer te relateren aan de leeftijd van de vader.
Hoe zit het nou met dat autisme? Zoals eerder gezegd hebben eerdere studies dit verband tussen mutaties en autisme aangetoond, alleen in deze studie hebben de vaders van de kinderen met autisme leeftijden tussen de 16 en de 45 jaar oud. Wel hebben de kinderen met een oudere vader meer mutaties, maar alleen het aantal mutaties is dus niet indicatief voor het hebben van autisme. Met andere woorden: ook al heb je maar tien mutaties (van een jonge vader) dan heb je nog steeds een kans op een autisme stoornis, tevens is het mogelijk wel honderd mutaties te hebben (van een oude vader) en geen autisme stoornis. De auteurs melden dan ook als ze deze studie in 219 gezonde personen gedaan zouden hebben ze tot hetzelfde resultaat zouden zijn gekomen, namelijk oude vaders geven meer mutaties door aan hun kinderen dan jonge vaders.
Wel suggereren de onderzoekers dat het feit dat mensen in de huidige tijd gemiddeld ouder zijn als ze kinderen krijgen zou kunnen bijdragen aan het grotere aantal mensen met stoornissen in het autistisch spectrum dan vroeger.
Eng hoor, al die mutaties en ik heb een oude vader, moet ik me nu zorgen maken? Nee, mutaties zijn niet eng en zelfs een essentieel onderdeel van de evolutie; zonder mutaties zouden we genetisch gezien stilstaan. Kortom de mutaties op zich zijn niet erg alleen soms kan een mutatie een negatief effect hebben, het hebben van meer mutaties door een oude vader verhoogt de kans op een negatieve mutatie.
Dus voor de zolderkamer autisten op FOK! je zou je vader de schuld kunnen geven, de kans is namelijk een stuk kleiner dat je het van je moeder hebt.
Bron: Rate of de novo mutations and the importance of father's age to disease risk. Kong A, Frigge ML, Masson G, Besenbacher S, Sulem P, Magnusson G, Gudjonsson SA, Sigurdsson A, Jonasdottir A, Jonasdottir A, Wong WS, Sigurdsson G, Walters GB, Steinberg S, Helgason H, Thorleifsson G, Gudbjartsson DF, Helgason A, Magnusson OT, Thorsteinsdottir U, Stefansson K.
Nature. 2012 Aug 23;488(7412):471-5. doi: 10.1038/nature11396.
