Biden waarschuwt voor oligarchen in afscheidsspeech

In zijn afscheidstoespraak heeft de Amerikaanse president Joe Biden gewaarschuwd voor de opkomst van een oligarchie van superrijken in de Verenigde Staten. Wijzend op de concentratie van macht en rijkdom bij een kleine elite, benadrukte Biden dat deze ontwikkeling niet alleen de democratie flink bedreigt, maar ook de fundamentele rechten en vrijheden van de Amerikaanse burgers onder druk zet. Zijn woorden, uitgesproken vanuit het Oval Office, vormen niet alleen het einde van zijn vierjarige presidentschap, maar ook van een politieke carrière van meer dan vijftig jaar.

Biden begon zijn toespraak met een reflectie op wat zijn regering heeft bereikt, waaronder het scheppen van banen, investeringen in infrastructuur, het aanpakken van de coronapandemie en het versterken van de gezondheidszorg. Hoewel hij trots zei te zijn op deze prestaties, stelde hij dat veel van deze inspanningen pas op de lange termijn hun volledige effect zullen laten zien. “De zaden zijn geplant, en ze zullen decennialang groeien en bloeien,” zei hij. Toch wijdde hij het grootste deel van zijn toespraak aan de gevaren die hij ziet opdoemen aan de horizon.

Een van zijn meest urgente zorgen is de concentratie van macht en rijkdom in handen van enkele extreem rijke individuen en bedrijven. Biden sprak over een ‘gevaarlijke oligarchie’ die volgens hem in de Verenigde Staten vorm krijgt. “Vandaag neemt een oligarchie vorm aan in Amerika, bestaande uit extreme rijkdom, macht en invloed, die letterlijk onze hele democratie bedreigt,” waarschuwde hij. Hoewel hij geen namen noemde, richtte hij zijn pijlen duidelijk op figuren als Elon Musk, Mark Zuckerberg en andere techmiljardairs die nauwe banden hebben met aankomend president Donald Trump.

Biden trok parallellen met de zogenaamde ‘robber barons’ van de 19e eeuw, de industriële magnaten die destijds de Amerikaanse economie domineerden. Hij wees erop dat deze monopolisten uiteindelijk werden beteugeld door antitrustwetten, wat leidde tot een welvarende middenklasse en een eeuw van economische groei. “We moeten dat opnieuw doen,” stelde Biden. Hij pleitte voor hervormingen in de belastingwetgeving om ervoor te zorgen dat de superrijken ‘hun eerlijke deel betalen’ en riep op tot een transparantere financiering van politieke campagnes.

Naast zijn zorgen over economische ongelijkheid waarschuwde Biden voor de gevaren van een ‘technologisch-industriëel complex’, een verwijzing naar de waarschuwing van voormalig president Dwight Eisenhower voor het militair-industriële complex in 1961. Dat was een netwerk dat bestond uit het leger, de wapenindustrie, universiteiten en denktanks en dat op die manier onevenredig veel invloed had op het beleid. Volgens Biden vormt de opkomst van technologiebedrijven op eenzelfde manier een serieuze bedreiging voor de democratie.

Hij bekritiseerde verder sociale mediaplatforms zoals Meta en X vanwege hun besluit om af te zien van factchecking. “Amerikanen worden begraven onder een lawine van desinformatie, waardoor machtsmisbruik mogelijk wordt gemaakt,” zei hij. Biden benadrukte het belang van een vrije pers en riep op tot verantwoordelijkheid bij sociale mediabedrijven om de democratie te beschermen.

Biden sprak daarnaast over de risico’s en kansen van AI, een technologie die volgens hem zowel enorme voordelen als bedreigingen met zich meebrengt. Biden benadrukte dat de ontwikkeling en toepassing van AI moeten worden gereguleerd om misbruik te voorkomen en de rechten van burgers te beschermen. Hij riep op tot Amerikaanse leiding in de wereldwijde ontwikkeling van AI, als een tegenwicht tegen landen zoals China.

De president sprak ook over de noodzaak van grondwettelijke hervormingen om de Amerikaanse democratie te versterken. Hij stelde voor om leden van het Hooggerechtshof te onderwerpen aan bindende gedragsregels en hun ambtstermijn te beperken tot 18 jaar. Daarnaast pleitte hij voor een einde aan de immuniteit van zittende presidenten, een voorstel dat voortkwam uit de controverse rond de juridische bescherming van Trump tijdens zijn pogingen om de verkiezingsuitslag van 2020 ongedaan te maken.

Hij benadrukte het belang van democratische betrokkenheid en riep Amerikanen op om waakzaam te blijven. “Vandaag is het aan jullie om de wacht te houden. Mogen jullie de hoeders van de vlam zijn,” zei hij. Ondanks zijn waarschuwingen eindigde Biden zijn toespraak met een boodschap van hoop en geloof in de Amerikaanse idealen.

Biden liet doorschemeren dat hij zich zorgen maakt over de richting die het land onder Trump zou kunnen inslaan, vooral gezien de nauwe banden van de nieuwe president met de techindustrie en de ultrarijken. Toch sprak Biden de hoop uit dat de nieuwe regering succes zal hebben, ‘omdat ik wil dat Amerika succes heeft’.

Bidens afscheid is het einde van een tijdperk. Hij begon zijn politieke carrière in 1972 als een van de jongste senatoren ooit en heeft sindsdien een lang  leven van publieke dienst geleid. In zijn toespraak benadrukte hij de kracht van de Amerikaanse instituties en de veerkracht van de democratie. “Onze democratie heeft stormen doorstaan en zal dat blijven doen,” zei hij, verwijzend naar het beeld van het Vrijheidsbeeld als een symbool van hoop en veerkracht.