Het geheim van Eberhard van der Laan

Vandaag een jaar geleden overleed Eberhard van der Laan aan de gevolgen van longkanker. De stad rouwde om één van haar populairste burgemeesters ooit. Politici en Amsterdammers over zijn erfenis. 'Ik denk nog vaak bij een tafel vol met ambtenaren: wat zou Eberhard nu zeggen?'

'Ach flikker op, ik woon in de Baarsjes, waar woon jij?!' Het is intussen één van de bekendste AT5-fragmenten ooit. Van der Laan die tijdens een live uitzending als, toen nog, fractievoorzitter van de PvdA een buurtbewoner van repliek dient. 'Maar het is ook echt typisch Eberhard', zegt huidig raadslid voor de VVD en voormalig wethouder Eric van der Burg. 'Tussen de mensen en er dan volledig voor gaan.'

Een bezetting van het Maagdenhuis, kamperende Occupy-demonstranten op het Beursplein, een fatale overval op juwelier Hund en, een van de indringendste gebeurtenissen gelijk aan het begin van zijn burgemeesterschap, de zedenzaak rond Robert M. Het is wat vorig jaar en ook nu terugkeert als mensen spreken over Van der Laan. Een burgemeester die geen moment aarzelde als er iets in de stad gebeurde; erop af.

'Dat deed hij niet alleen vanuit een ceremoniële rol, van ''ik moet er zijn'', zegt D66-kamerlid en oud-fractievoorzitter van de Amsterdamse afdeling van de partij, Jan Paternotte. 'Zoals bij de zedenzaak heb ik gezien dat hij zich daarna elke dag, een halfjaar lang heeft ingezet om ook echt wat te kunnen betekenen voor de slachtoffertjes en hun naasten.'

Standvastig om iets te veranderen'
Tijdens zijn burgemeesterschap waren er ook veel slepende dossiers waarin behoedzaam opereren werd verlangd, zoals de opvang voor uitgeprocedeerde asielzoekers in de stad of de discussie rondom Zwarte Piet. Nu stond Van der Laan niet bepaald bekend om zijn engelengeduld, een lange adem had hij wel, herinnert Zwarte Piet-activist Jerry Afriyie zich. Veel tegenstanders van Zwarte Piet zagen niks meer in de zich voortslepende gesprekken onder leiding van Van der Laan over de verandering van de figuur van Zwarte Piet.

'Toch dacht ik; ik blijf gaan, want ergens had ik wel het gevoel dat er met hem iets te bereiken viel.' Uiteindelijk leidde dat in Amsterdam tot de entree van de Schoorsteenpiet. 'Een resultaat waar ik trots op ben', zegt Afriyie. 'Het duurde lang om hem te overtuigen van de ernst van de situatie, maar ik waardeer dat hij uiteindelijk zo standvastig was om iets te veranderen.'

'Bruusk, zoveel energie'
Veel geduld werd er ook gevraagd van vechtsportliefhebbers in de stad. In 2010 verbood Van der Laan de grote vechtsportgala's in de stad omdat het volgens hem 'netwerkbijeenkomsten van de georganiseerde misdaad' waren. Drievoudig MMA-wereldkampioene Marloes Coenen was woedend dat haar sport in zulk kwaad daglicht werd gesteld en gaf Van der Laan er in de media flink van langs.

'Vervolgens kreeg ik een uitnodiging om thee te komen drinken op de Stopera en het klikte eigenlijk meteen tussen ons', vertelt Coenen. Samen trokken ze de jaren die volgden op om de sport weer uit het slop te trekken, onder andere met het oprichten van de nationale vechtsportautoriteit. Coenen zat in die hoedanigheid vaak met Van der Laan aan een vergadertafel. 'Daar heb ik zoveel van geleerd. Hij was in zekere zin bruusk, zoveel energie. Hij kon bulderen als het hem niet zinde, maar op andere punten was hij ook wel weer bereid om de hand in eigen boezem te steken.'

De terugkeer van het kickboksen naar de Johan Cruijff Arena afgelopen weekend mocht Van der Laan niet meer meemaken, wel was hij van de partij toen er in 2015 voor het eerst weer een groot gala was in de Rai. 'Hij had de avond van zijn leven', zegt Coenen die haar favoriete burgemeester het afgelopen jaar niet is vergeten. 'Ik heb net een dochtertje gekregen, maar als het een jongetje was geweest dan had hij als tweede naam 'Eberhard' meegekregen.'

Generatie blijvend beïnvloed
Van der Laan zei tijdens zijn optreden in Zomergasten zichzelf niet als 'politicus' te zien. Maar of hij dat nu wel of niet wilde zijn, hij heeft een generatie jongere politici blijvend beïnvloed. Ook Paternotte met wie hij in de Stopera verhitte debatten voerde. 'Hij was natuurlijk niet altijd een groot fan van openlijke kritiek, om er in een adem achteraan te zeggen dat niemand boven oppositie verheven is. Hij was er dan gewoon van overtuigd dat je het niet begreep, hij liet het niet passeren. En op die manier kwam je uiteindelijk wel tot een echte uitwisseling van argumenten.'

'Wat zou Eberhard nu zeggen?'
Als sociaal-democraat laat zijn erfenis zich het meest voelen bij de PvdA. 'Het is vandaag de de Dag van de Leraar', zegt oud-fractievoorzitter en nu wethouder Marjolein Moorman. 'Toepasselijker kan niet, Eberhard was mijn leermeester. Ik denk vaak als ik nu een tafel vol met ambtenaren tref; wat zou Eberhard nu zeggen?' Moorman leerde Van der Laan in 2010 kennen aan de onderhandelingstafel voor een nieuw college. 'Wat mij altijd opviel is wat voor een enorme ambitieuze politicus hij was. En hoe hij precies wist het welwillende deel van een groep mee te krijgen en die te onderscheiden van de dwarsliggers.' Als voorbeeld noemt Moorman het optreden van Van der Laan tijdens de bezetting van het Maagdenhuis door studenten in 2015. Maar de manier waarop hij voor zijn ambtswoning een aantal activisten op hun nummer zet, kan ook illustrerend worden genoemd.

'Als ik daar maar een klein beetje bij in de buurt kan komen'
Sofyan Mbarki is nu de fractievoorzitter van de PvdA in Amsterdam, net zoals Van der Laan dat was ten tijde van 'ach flikker op, ik woon in de Baarsjes'. Toen Mbarki net in de gemeenteraad zat, was het Van der Laan die hem in de commissie Algemene Zaken op subtiele wijze bij de les hield. 'Dan zei hij; ''Ik ga een aantal mensen even meenemen op dit dossier.'' En dan wist je eigenlijk wel dat hij het over jou had.'

Het zijn niet bepaald florissante tijden voor de sociaal-democraten, maar volgens Mbarki is Van der Laan precies dat wat de partij voor ogen moet houden. Mbarki: 'Een brede basis voor iedereen, waar je je in herkent en waar je terecht kunt.' Hetgeen de fractievoorzitter nu terugziet in de fractievoorzitter van toen die een Amsterdammer nog Amsterdamser op zijn plek zet. 'Als ik dat fragment zie… o als ik daar ook maar een klein beetje bij in de buurt kan komen.'