Verantwoordelijk

Wanneer is iemand verantwoordelijk voor zijn of haar keuze? Een moeder die intentioneel haar kindje verzuipt is schuldig aan moord. Maar een moordenaar met een grote kloppende tumor op z’n prefrontale cortex is een slachtoffer: hij is ziek en het is de tumor die we de schuld geven. Kinderen zijn niet verantwoordelijk, want die kunnen geen weloverwogen keuze maken. Tegelijkertijd, als je jezelf  in een staat brengt waarin je geen weloverwogen keuze meer kan maken, en je keuzes vervolgens wat minder goed uitpakken, ben je weer wel verantwoordelijk. (Tenzij je minder overwogen keuze seks is, want dan is het weer de verantwoordelijkheid van de ander; dronken consent is geen consent, ook al ben je zelf dronken geworden.)

Bij de moordenaar met de tumor kunnen we eenvoudig de afwijking aanwijzen die het onplezierige gedrag veroorzaakt: het is die grote kloppende tumor daar. En gezien die grote kloppende tumor niet bij de persoon hoort, vinden we het zijn schuld niet. Maar wat als bij jou in je hersens een los contactje, een kronkeltje of een chemische onbalans hetzelfde gedrag veroorzaakt, alleen niet zo lekker zichtbaar uitsteekt en dus wel ‘bij jou als persoon’ hoort? Ben je dan opeens wél verantwoordelijk? Bestaat dat soort verantwoordelijkheid überhaupt wel, het volledig auteur zijn van je eigen acties? Ben ik bijvoorbeeld verantwoordelijk voor het groeien van mijn nagels? Dat voelt niet zo, het is immers geen bewuste keuze maar slechts een chemisch proces in mijn lichaam. Maar ik ben wel verantwoordelijk voor mijn ongebreidelde haat jegens straatorgelspelers, want dat lijkt echt een keuze die ik maak. Maar waarom? De aanhoudende drang om orgelspelers met orgel en al in een tank piranha’s te mikken komt ook voort uit chemische processen in mijn lichaam, en over die processen of hun uitkomst heb ik bijster weinig te zeggen. Waar zit dan nog de keuze, de verantwoordelijkheid?

Ok, dus weg met verantwoordelijkheid, maar wat dan wel? Moeten we alles maar laten gaan? ‘Ja gut hij heeft inderdaad net uw baby doodgeslagen met uw Chinese naakthond, maar dat komt door een kleine hormonale onbalans in z’n amygdala. Kan ‘ie zelf ook niks aan doen, de stakker.’ Misschien niet ideaal. Wat we wel kunnen doen is het pragmatisch aanpakken. Mensen berechten met oog op risico voor de maatschappij, en niet vanuit gerechtigheid (whatever that may be). Iemand met oncontroleerbare moordimpulsen kan niet rondlopen in de maatschappij zolang hij of zij die impulsen heeft. Dus zet je die persoon vast en probeer je de impulsen te verhelpen, en gaat dat niet dan blijft ‘ie vastzitten. Omdat dat praktisch is, niet omdat we hem haten. En als het dan het maatschappelijk goed dient om alle straatorgelspelers publiekelijk te kruisigen als waarschuwing tegen dat soort auditore bagger, soit.

Deze column werd geschreven door Maarten van schrijverscollectief Kaf.