Wat was de ster van Bethlehem?

Wetenschappers zijn het al een tijdje –een jaar of tweeduizend- oneens over wat nu precies de beroemde ster van Bethlehem was. De ster van Bethlehem was namelijk niet alleen de een plaatselijke profeet die nogal in het nieuws gekomen is, maar ook een vermeend fysiek verschijnsel aan de hemel.

Schrijver en historicus Jona Lendering denkt dat het beeld dat men heeft van het verschijnsel een stuk beter opgehelderd zou kunnen worden, wanneer verschillende wetenschappelijke disciplines wat meer sjoege van elkaars gebied zouden hebben. De kritische onderzoeker vindt dat op dit moment niet het geval is.

Neem nu de kwestie van de Griekse spiegels. Volgens de overlevering zou ingenieur Archimedes spiegels hebben ontworpen waarmee Romeinse schepen in de hens gezet zouden zijn. Een niet-kritische student geschiedenis zou dit makkelijk als waarheid kunnen aannemen. 'Niets van waar' menen natuurwetenschappers, 'dat is natuurkundig onmogelijk'. Gelukkig leren studenten dan ook informatie uit oude bronnen niet klakkeloos aan te nemen. Hetzelfde principe past men toe op het lezen van de bijbel; een oud geschrift van verschillende schrijvers, gebundeld door mensen die daar baat bij hadden. Veel verhalen in de bijbel zijn vaak verwijzingen naar andere, oude verhalen. Een mooi voorbeeld hiervan is de bergrede van Jezus. Na wat filteringen blijkt dit een verwijzing te zijn naar Mozes als wetgever en niet zozeer een historische gebeurtenis.

Dezelfde methode kan je loslaten op het geboorteverhaal van de uit een maagd geboren zoon van God. Om de vervulling van het Oude Testament een beetje kloppend te maken op het gewenste tijdstip, was het nodig dat de Messias geboren zou worden in het dorpje Bethlehem. Om die reden heeft de apostel Matteüs Jezus van Nazareth ter wereld laten komen onder armoedige omstandigheden in Bethlehem. Volgens eerdere profetieën zou de Messias worden geboren onder een ster: Matteüs (geen familie van Lothar) voegt een ster toe. Ook drie wijzen uit het Oosten kwamen goed van pas. Het goud, de playstation mirre en het wierook zouden duiden op het herstel van Israel. Eenheid komt goed van pas, plus het past wel bij een heiland om volkeren te binden. Op deze wijze liet de schrijver de profetieën van Bila, MIcha en Jesaja in vervulling gaan, aldus Jona. Opvallend detail is overigens dat er alleen bijbelse bronnen zijn van de zogenoemde ster van Bethlehem. Buiten de hoofdpersonen in het verhaal, heeft niemand dat ding gezien.

Als we meneer Lendering mogen geloven, is de vraag of de ster van Bethlehem nu een supernova, de planeet Uranus of een conjunctie van planeten is vrij overbodig, maar dit is slechts de mening van een historicus. Aankomend jaar is er in Groningen een congres over het verschijnsel en Jona is van mening dat de uitkomst erg voorspelbaar zal zijn: men zal het er over eens zijn dat ze weinig van elkaars discipline begrijpen.