Daniela Thomas over Vazante: 'Ik moest deze film maken'

Vazante is een film die vertelt over slavenhouder António (Adriano Carvalho) en speelt zich af in Brazilië, 1821, kort voor de onafhankelijkheid. Hij keert terug naar zijn imposante landgoed waar hij te horen krijgt dat zijn vrouw en kind gestorven zijn tijdens de bevalling. Hij hertrouwt met het nichtje van zijn overleden vrouw. Opgejaagd door zijn rusteloze gedachten, gaat António op een nieuwe handelsmissie  waarbij hij zijn jonge 12-jarige vrouw Beatriz (Luana Tito Nastas) achterlaat. Ze weet zich staande te houden met de grote groep slaven, waarvan de gebruiken en talen zo verschillend zijn als de plaatsen waarvandaan ze zijn ontvoerd. Er ontstaat een bijzondere band tussen Beatriz en een jonge slaaf. Wij spraken met de Braziliaanse regisseur Daniela Thomas toen zij in Nederland was. Ze vertelt over het feit dat ze deze film moest maken voor de generatie van nu, en juíst nu.

Wat Daniela wilde bereiken met de film had zij al gauw zelf door: "Ik wilde een ongelooflijke ervaring voor het publiek, want ik geloof dat een film de kracht heeft je naar een andere wereld te brengen. Ik ben heel bang dat de kinderen van mijn kinderen misschien niet meer die ervaring zullen hebben, omdat alles steeds kleiner wordt, ook de schermen. Maar ook die ervaring van het vullen van je hele visuele scope met iets dat gemaakt is door iemand om je te betoveren. Tegelijkertijd wil ik ook graag onderzoeken. Ik heb zelf geschiedenis gestudeerd en film geeft je ook de mogelijkheid om die geschiedenis tot leven te brengen. Zeker in Brazilië hebben we niet genoeg materiaal om die geschiedenis te creëeren, we hebben namelijk de langst lopende slavenindustrie ter wereld gehad, iets van 380 jaar. Stel je eens voor dat de Nazi's het 400 jaar hadden uitgehouden? Hoe had de wereld er dan uitgezien? Ik vind dat belangrijk om op het grote doek te brengen. Cinema is een belangrijk gereedschap om te ontdekken wie we in essentie zijn. Die culturele reflectie die het teweeg kan brengen, dat is juist ook iets wat het magisch maakt."

Daniela Thomas tijdens Berlinale Filmfestival

Sommige thema's die terugkomen in de film zijn nog steeds actueel, ook al speelt het zich af in de 19e eeuw. Dat beangstigt Thomas: "Wel meer dan ik me kan herinneren. Ik heb in Brazilië geleefd tijdens 22 jaar dictatorschap, maar ik herinner me niet een donkere tijd dan die we nu hebben in het land. Of bijvoorbeeld ook in Amerika. Toen ik begon met de film was het de tijd van Obama en waren we in de laaglanden van Brazilië, waar er opeens een hele blije sfeer heerste. De mogelijkheid van verandering en het opnieuw nadenken over de relaties tussen mensen, bood vijf jaar geleden een scala aan mogelijkheden. Dat is nu heel erg aan het veranderen. De gangsters die nu de wereld leiden, geven mij in ieder geval het gevoel dat we duistere en gevaarlijke tijden tegemoet gaan. Dat heb ik ook in mijn film proberen te verwerken, het verhaal speelt zich in essentie af rondom die angst voor de duistere tijd. Dat gevoel is nooit weggegaan, dat heeft gewoon even de tijd gehad om te rusten en komt nu net zo hard weer terug. De KKK die terugkomt en de president die er nog geen eens tegen optreedt. Stel je eens voor dat ze terugkwamen tot een niveau zoals ze waren in hun succesvolste jaren. Daar zitten we nu wel tegenaan."

De film vertelt dus een tragedie en valt ook in dat genre van drama. Thomas weet heel goed welke ingrediënten er in zo'n film moeten zitten: "De aristotelische regel van de hybris moet er in zitten, ofwel overmoed van de mens. Maar dat van mij is net even iets anders. Dat van mij draait er om dat je niet een mens ziet als een ander mens. Het idee dat er niveau's zijn in onze samenleving. Het hele ideaal van ras vind ik verschrikkelijk, dat onderscheid wat er onbewust wordt gemaakt. Dat moment dat je naar iemand kijkt die precies hetzelfde is als jij, maar jij vindt dat iemand anders is, op een negatieve manier. De slavernij is daar een voorbeeld van. En dat heeft er ook in Brazilië voor gezorgd dat, mede omdat de huid van de slaven donkerder was dan de Portugezen, het makkelijker werd om de wil op te leggen aan de slaven. Dat zie je nu nog steeds in de manier waarop er nog steeds gedacht wordt dat een vrouw minder waard is dan een man, dat verbaast me nog steeds elke dag. Ik ben gelukkig wel echt opgevoed als een individueel persoon. Mijn generatie heeft een overgang gemaakt, ten opzichte van die van mijn moeder. In die opvoeding hebben mijn ouders me vooral voorbereid op de keuze of ik wel of niet gelukkig zou zijn, er was nooit ter sprake gekomen dat ik iemand anders moest zijn dan wie ik was. Dat heb ik ook naar voren proberen te brengen." Leegte is een thema dat steeds naar voren komt in het verhaal en er is lang over nagedacht hoe dat in de film terug zou moeten komen: "Ik weet niet helemaal of het te classificeren valt als leegte. Een van mijn favoriete boeken en films is Dry Lives, en toen ik dat las, was ik heel erg enthousiast. De schrijver weet namelijk het verhaal te vertellen van mensen die niet in staat zijn hun emoties onder woorden te brengen. Hij weet een enorm emotioneel verhaal te brengen, zonder afhankelijk te zijn van woorden. In mijn verhaal probeer ik ook het verhaal te vertellen, maar in een heel erg stille tijd in Brazilië. Ik zag dat ook bijvoorbeeld aan mijn grootouders. Het geluid van hun stemmen kan ik niet echt voor mij halen. Het leek wel alsof ze in die stilte de cyclus van het leven wisten door te brengen. Dat is een hele grote inspiratie geweest voor mijn film. Een feit in de film is dat niemand die op een plaats is, daar thuishoort. Ze zijn daar puur door de omstandigheden. Dat veroorzaakt ook die leegte."

De Brazilaanse cultuur is echter verre van stil: "Helemaal niet, maar de cultuur op het land is wel wat stiller. Toen de slaven in 1888 vrij werden gelaten, hadden ze helemaal niets. Nog geen eens een naam. De vrijheid was een soort van Trojaans paard. Van slavernij naar complete armoede. Wat er toen gebeurde is wonderbaarlijk; deze mensen begonnen samen te werken en elkaar te helpen. Waar er werk was begonnen ze dat te verrichten. Ze hadden de kracht om de favela's en hun huizen te bouwen. Een van de meest krachtige culturen hebben we daardoor nog steeds in Brazilië. En hoe ver ik ook reis en hoe veel, het blijft een enorm aanstekelijke cultuur om te zien. Dit is wel allemaal na mijn film. De periode leidt wel toe naar deze explosie van geluid. Juist dat contrast is heel interessant." En het was belangrijk dat het verhaal zich afspeelde in Brazilië: "Er is heel veel wat ik zou kunnen bedenken, maar dat ligt altijd heel dicht bij mij. Dat is ook de reden waarom ik geschiedenis ben gaan studeren, mede omdat ik wilde weten waarom mijn land zo gemeen was, althans dat was mijn ervaring. Mijn vader is bijvoorbeeld tijdens het dictatorschap drie keer uit het niets meegenomen uit ons huis. Dit heeft me enorm weten te raken." 

En als je een verhaal te vertellen hebt als filmmaker, moet je die vertellen, als het aan Daniela Thomas ligt: "Het is het moeilijkste gedeelte van het leven van een jonge filmmaker. Voor mij was de grammatica van film lange tijd als een soort van sfynx. Ik had het idee dat ik het nooit compleet zou kunnen beheersen, maar in de loop der jaren ben ik daar wel zekerder in geworden. Zeker nu, ben ik van mening dat het geen sfynx meer is. De mogelijkheden om te kunnen experimenteren en de programma's die er beschikbaar zijn, waardoor je geweldige dingen kan maken en bewerken, zijn eindeloos. Het moeilijkste, althans dat is wat ik geloof, is nu wel om uit te vinden wat je zo graag zou willen vertellen. Dat zou een zoektocht moeten zijn. En de oplossing om die zoektocht tot een goed einde te brengen is volgens mij lezen. Simpelweg lezen wat mensen hebben meegemaakt die wel het voor elkaar hebben gekregen om diep in hun ziel hebben gekeken en het voor elkaar hebben gekregen om verhalen te vertellen die je raken. Dat is als het beklimmen van de hoogste berg."

Vazante draait vanaf nu in de filmtheaters en ging in première tijdens de Panorama selectie van de 67ste editie van Berlinale.