FOK!filmblik: Koninklijke Films

Het is vandaag best wel een bijzondere dag. Vandaag is het namelijk voor de laatste keer Koninginnedag. Onze vorstin, Koningin Beatrix Wilhelmina Armgard van Oranje-Nassau treedt af als Koningin der Nederlanden en geeft het scepter aan haar oudste zoon Willem-Alexander Claus George Ferdinand van Amsberg, ook wel bekend als Prins van Oranje, Prins der Nederlanden, Prins van Oranje-Nassau en  Jonkheer van Amsberg. Een mooie gelegenheid om eens een duik te gaan nemen in de Nederlandse filmgeschiedenis, op zoek naar films met een koninklijk tintje.

De Koninklijke Nederlandsche Bioscope

Voor de oudste beelden van onze koninklijke familie moeten we 110 jaar terug in de tijd. Op 8 april 1903 presenteerde de reisbioscoop Frederik Keijzer Reisonderneming (Amsterdam), ook wel bekend als Koninklijke Nederlandsche Bioscope, samen met de Royal American Bioscope Company in Dordrecht de première van de film Épopée Napoléonienne - L'Empire van Lucien Nonguet. De film werd in Nederland vertoond onder de titel Napoleon Bonaparte of Ons Dappere Nederlandsche Volk bij Waterloo Onder Bevel van Prins Willem van Oranje. De film was een redelijk succes en werd daarna ook vertoond op kermissen in Schiedam, Weert, Amersfoort, Zaltbommel, Zandvoort en Amsterdam. Voor de eerste Nederlandse koningsgezinde film moesten we nog tien jaar wachten.

Op 12 september 1913 verscheen de stomme film Nederland en Oranje van regisseur Louis Chrispijn sr. Chrispijn hoorde, net als Maurits Binger en Theo Frenkel sr, bij de pioniers van de Nederlandse speelfilm. Chrispijn was begonnen als blijspelregisseur en acteur, maar toen hij door Maurits Binger werd gevraagd om voor zijn bedrijf Hollandia films te gaan regisseren was de keuze snel gemaakt. In het historische drama Nederland en Oranje, zien we een negentiental hoogtepunten uit de roemruchte Nederlandse geschiedenis. Zo zien we onder meer het Turfschip van Breda, een schip waarin soldaten van Prins Maurits verborgen zaten om Breda van de Spanjaarden te bevrijden, de slag bij Den Briel waarbij de Geuzen de Spaanse bezetters verjoegen en Alfa naar de opticiën mocht voor een nieuwe 0-0, Hugo de Groot met zijn wereldberoemde boekenkist waarin hij uit Slot Loevestein ontsnapte, de verzoening tussen Michiel de Ruyter en Cornelis Tromp en een avond bij de Nederlandse geschiedkundige, dichter en toneelschrijver Pieter Corneliszoon Hooft. Op 12 september 1913 was de film voor het eerst te zien in de Cinema Palace, in de Kalverstraat in Amsterdam, waar naast bovengenoemde film ook de korte films Jack, een jongensleven, Benny is verliefd en Levensgevaarlijk te zien waren. De film, waarvan hoogstwaarschijnlijk maar 1 kopie bestond, was daarna ook nog te zien in de Familie Bioscoop in Den Haag (1913) en in het WB Theater in Rotterdam (1921).

Uit de Leeuwarder Courant van 24 januari 1934

In 1933 was het precies 400 jaar geleden dat de Vader des vaderlands Willem de Zwijger werd geboren. Dat was natuurlijk een mooi moment om daar een film over te maken. De film Prins Willem van Oranje van regisseur Jan Teunissen, was de allereerste Nederlandse geluidsfilm die voor het in die tijd nog  ongehoorde budget van maar liefst 40000 Nederlandsche guldens werd gemaakt. De film speelt zich af in de tijd dat de Nederlanders te wapen moesten tegen tegen de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Zo krijgen we te zien hoe Karel V aftrad, de verschrikkelijke plundertochten van de Spanjaarden, het ontzet van Leiden en de laatste maaltijd van de Prins, op de dag dat hij door Baltasar Gerards werd vermoord. Prins Willem van Oranje werd opgenomen in de Phillywood studio in Eindhoven. Met behulp van de Philips-Miller Filmband kon men geluid synchroon bij filmbeelden opnemen, het was een systeem die aandacht wist te trekken van de internationale filmwereld. Desondanks was de film een enorme flop. Daar kon zelfs de inzet van werkelozen als figuranten niks aan veranderen. Jan Teunissen zou de machtigste man in de Nederlandse filmwereld worden gedurende de Tweede Wereldoorlog. De NSB'er werd hoofd van de filmdienst en zou het later schoppen tot leider van het Nederlandse filmgilde, voorzitter van de Rijksfilmkeuring en begunstigend lid van de Nederlandsche SS.

Troonrede (1936) + Huwelijk Prinses Juliana en Prins Bernhard (1937)
in het Polygoon journaal

Andere bekende films in die tijd over de koninklijke familie waren Oranje's Vreugdefilm (1936) en Verlovingsfilm HKH Prinses Juliana (1937). Daar de meeste Nederlanders in de eerste helft nog niet een eigen televisietoestel bezaten, waren we voor nieuwsgaring afhankelijk van de bioscopen. Daar werd vanaf de jaren twintig het Polygoon journaal vertoond, waarin we ook regelmatig leden van het koninklijk huis zagen verschijnen. Van de eerste stapjes van Prinses Beatrix, gefilmd door haar Vader Bernhard, tot de vele huwelijken, troonredes, koninginnedagen en wat al niet meer kwam allemaal voorbij op het witte doek. Velen zaten snikkend in de filmzalen bij de vertoning van de door Wouter Kramers gefilmde beelden van Nederland in rouw, na het overlijden van Emma in maart 1934 en de plechtigheden en de uitvaart van Wilhelmina rond Paleis Lange Voorhout, op 8 december 1962 op de gevoelige band vastgelegd door de cineast A. Remmerswaal.

Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 22 september 1977

In 1977 verschijnt er een film, gebaseerd op de belevenissen van Erik Hazelhoff Roelfzema. Soldaat van Oranje was een zeer succesvolle film van regisseur Paul Verhoeven en zorgde voor de internationale doorbraak van zowel de regisseur, als de hoofdrolspelers Rutger Hauer en Jeroen Krabbé.

Première Soldaat van Oranje (1977)

De film gaat over een groepje studerende vrienden, die in verzet komen als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Jacques ten Brink (Dolf de Vries) vindt al dat verzet maar flauwekul en is de enige die onverstoorbaar blijft doorstuderen. Erik Lanshof (Hauer) gaat met zijn beste vriend Guus LeJeune (Krabbé) naar Engeland, om vanaf dat moment spionageacties uit te voeren, in het kader van het Englandspiel. Lanshof weet het op die manier zelfs te schoppen tot adjudant van Koningin Wilhelmina (Andrea Domburg). Als hij na de oorlog terugkeert naar Leiden, blijkt alleen zijn vriend Jacques nog te leven. Waarna de vraag rest of dit het allemaal waard is geweest. Met een budget van maar liefst 6 miljoen gulden was Soldaat van Oranje op dat moment de duurste filmproductie in de Nederlandse filmgeschiedenis. De 150 minuten durende oorlogsfilm werd maar liefst in 52 bioscopen tegelijk uitgebracht en was een groot succes met 1,5 miljoen bioscoopbezoekers. Ook in Amerika deed de Nederlandse rolprent het goed. Het is dan ook te belachelijk voor woorden dat Soldaat van Oranje, die in 2006 nog werd verkozen tot allerbeste Nederlandse speelfilm aller tijden, niet in de Canon van de Nederlandse film voorkomt! In 1979 wordt er van de film een vierdelige miniserie gemaakt met de titel Voor Koningin en vaderland.

Eveneens in 1979 verschijnt de documentaire Juliana in Zeventig Bewogen Jaren van Bert Haanstra en Anton Koolhaas. De film is een eerbetoon aan de 70-jarige Koningin en gaat over over de bijzondere gebeurtenissen uit haar loopbaan. Naast beelden van de RVD en het Polygoon zien we Hare Majesteit zelfs op een oerhollandse fiets voorbijkomen. Ook Koningin Beatrix was in het eerste decennium van de 21e eeuw te zien in een tweetal documentaires. Zo is ze te aanschouwen in een tv-documentaire over  Hieronymus Bosch uit 2002 en is ze ook te zien in de documentaire  Endgame: Blueprint for Global Enslavement van de Amerikaanse droeftoeter Alex Jones. Het personage Beatrix komt ook in een aantal films en tv-series voor. Zo zien we onze huidige vorstin in onder meer Emily, of het geheim van Huis ten Bosch (1997),  Majesteit (2010), Tony 10 (2012) en de spraakmakende series Juliana, Prinses van Oranje (2009) en Bernhard, Schavuit van Oranje (2010).

Er is echter maar één film waar we al tijden op zitten te wachten en waarvan tot op dit moment nog niet meer bekend is dan deze trailer. Heb je trouwens vandaag op één van de vele vrijmarkten nog leuke films aangeschaft, laat dat dan even weten in de reacties hieronder. Koninginnedag (en vanaf de volgende keer Koningsdag) is namelijk een uitgelezen moment om voor weinig geld je filmcollectie weer eens stevig uit te breiden en wat is er nou leuker dan om je beste vondsten te delen met alle andere FOK!kers. Tot de volgende FOK!filmblik.