FOK! Toen: Februaristaking 1941

We schrijven 25 februari 1941. In de ochtend stonden de trams stil in Amsterdam. Tezelfdertijd verspreidden aanhangers van de CPN het manifest 'Staakt, staakt, staakt!!!' onder Amsterdamse bedrijven. De staking breidde zich als een olievlek uit over de stad. Rond het middaguur van de 25e was de algemene staking een feit, eerder dan de organisatoren hadden verwacht en anders dan zij hadden voorzien.

Van Amsterdam sloeg de staking over naar Zaandam, Haarlem, Velsen, Hilversum, Bussum, Weesp, Muiden en de stad Utrecht. De communistische Vonkgroep deed ook een poging om de februaristaking uit te breiden tot Den Haag; pamfletten met een stakingsoproep werden uitgereikt bij de tramremise, maar er was geen stakingsbereidheid bij het personeel van de HTM.

Stakingspamflet (Afbeelding: Wikipedia)
Stakingspamflet (Afbeelding: Wikipedia)

Ook in Hilversum werd uitgebreid gestaakt, op 25 en ook op 26 februari 1941. Op 25 februari was een werknemer van Fokker in Amsterdam, de Hilversumse communist Gerrit Meerbeek, naar zijn werk gegaan en had in Amsterdam aan de staking deelgenomen. Hij keerde al in de ochtend weer terug naar Hilversum om bij het grootste bedrijf van de stad, de Nederlandsche Seintoestellen Fabriek (Philips) met 4.000 werknemers, de staking uit te roepen. Dat lukte en een grote stroom arbeiders, vrouwelijke en hogere personeelsleden trok van dit bedrijf langs andere bedrijven richting centrum. De tweede dag was er 's ochtends een demonstratieve tocht van het centrum naar het nieuwe raadhuis, dat door de Wehrmacht in gebruik was genomen. Daar echter was de weg versperd door soldaten. De stoet trok daarop verder naar het oude raadhuis. Daar stonden eveneens soldaten en de stoet loste zich op. Deze stoet telde volgens onbevestigde berichten uit die tijd mogelijk 10.000 deelnemers, zowel mannen als vrouwen. In Utrecht werd gestaakt op woensdag 26 februari 1941.

De Duitsers braken de staking met geweld, intimidatie en meedogenloos ingrijpen. Hierbij vielen negen doden en 24 zwaargewonden en talloze stakers werden gevangengenomen. Na twee dagen was de staking ten einde. Dit was een gevolg van de combinatie van enkele factoren: het Duitse ingrijpen, de stakingsparolen van de CPN (de staking mocht slechts twee dagen duren) en de druk van het Amsterdamse gemeentebestuur om het werk te hervatten.

De steden die hadden meegedaan aan de staking kregen van de Duitsers hoge boetes opgelegd. Amsterdam moest 15 miljoen gulden betalen, Zaandam een half miljoen en Hilversum 2,5 miljoen. Omdat er in Hilversum, net als in Amsterdam, ook was betoogd, was de boete daar relatief hoog.

Na de staking openden de bezetters de jacht op CPN-leden, vanwege hun deelname aan en het initiëren van de staking. Hierdoor kon een nieuwe staking, die op 6 maart van start zou gaan, niet meer doorgaan. Bij die jacht werd op 5 maart de Joodse communist Leendert Schijveschuurder betrapt op het aanplakken van stakingsoproepen voor de volgende dag. Hij werd meteen de volgende dag gefusilleerd en was de eerste Nederlander die door de Duitsers gefusilleerd werd. Op 13 maart 1941 werden op de Waalsdorpervlakte bij Scheveningen de drie communistische Februaristakers (Hermanus Coenradi, Joseph Eijl en Eduard Hellendoorn) door een Duits vuurpeloton gefusilleerd. Naast de drie communisten werden ook 15 leden van de Geuzen-verzetsgroep, die kort daarvoor verraden was, gefusilleerd.

Verder werden tweeëntwintig communisten die aan de organisatie van de staking hadden meegewerkt in een proces tot tien jaar Zuchthaus veroordeeld, die in Duitse gevangenissen moest worden uitgezeten. Hoewel ze niet de doodstraf kregen, stierven er twee in Duitsland, namelijk Adrianus van Waert op 9 juni 1942 in de gevangenis in Rheinbach en Joseph Jacques van Weezel op 23 april 1945 in Dachau.

Herdenking
Ieder jaar wordt op 25 februari de staking herdacht. Ook dit jaar vindt er een bijeenkomst plaats bij het standbeeld De Dokwerker op het Jonas Daniël Meijerplein in Amsterdam. De herdenking wordt om 16:45 uur geopend door voorzitter Jaïr Stranders, waarna columniste Natascha van Weezel een toespraak zal houden. Er zal gezongen worden door de Gooische Zangeres Janne Schra, en Dionne Verwey zal een aantal gedichten voordragen. 

Het comité Herdenking Februaristaking 1941 zal een krans leggen bij de Dokwerker, gevolgd door het gemeentebestuur van Amsterdam. Daarna zullen vertegenwoordigers van diverse organisaties, verenigingen, instellingen en tenslotte de andere deelnemers aan het defilé volgen.

De Dokwerker  (Foto: FOK!/DJMO)
De Dokwerker (Foto: FOK!/DJMO)