FOK!toen: De Falkland Oorlog (deel 2)
In het vorige deel van FOK!toen over de Falkland Oorlog hadden we het verhaal verlaten op het moment dat de Britse zeevloot aan een lange reis naar de bewuste eilanden begon. 'Het is oorlog' stond met koeieletters te lezen op de voorpagina van de Britse krant The Sun. Zelfs de als pacifist bekend staande Labour-leider Michael Foot predikte de oorlog en oogste daarmee zelfs de nodige lof van conservatieve parlementsleden. De ultra-rechtse politicus Enoch Powell vond dat de Britse mariniers die ten tijde van de invasie op de Falkland-eilanden aanwezig waren zich nooit over hadden mogen geven en derhalve voor de krijgsraad moesten verschijnen. Dat er maar 72 mariniers waren die het op moesten nemen tegen meer dan 2000 Argentijnse soldaten deed er schijnbaar niet toe. "Ze hadden niet het sein tot overgave gekregen en hadden dat dus dan ook niet mogen doen" aldus de rechtse brulboei.
In Argentinië hing op hetzelfde moment een geheel andere sfeer. Op de Plaza de Mayo, voor het presidentiële paleis van Argentinië, was sinds de bloedige militaire coup van maart 1976 slechts eenmaal zo'n grote juichende mensen massa te zien geweest en dat was toen het nationale voetbalelftal de wereldbeker voor de neus van de Nederlanders weg wisten te pikken in 1978. Voor de Argentijnse bevolking hadden de Argentijnse soldaten met het innemen van de Malvine-eilanden, of de Falkland-eilanden zoals de Britten ze noemen, eindelijk eens iets gedaan waar de gehele bevolking voor 100% achter stond. Het ging namelijk om nationale trots. De zo sentimentele vaderlandsliefde die de Latijnse volken kenmerkt was ook bij Argentijnen komen bovendrijven. De herovering van de Malvine-eilanden deed niet onder voor de verovering van de wereldbeker voetbal.
Waarom waren de Malvine-eilanden zo belangrijk voor de Argentijnse generaals? Was het de olie, de strategische positie ten opzichte van de ontmanteling van de Zuidpool of in het geval van een eventuele sluiting van het Panama-kanaal? Of was het slechts het opvijzelen van het prestige van het militaire apparaat om daarmee de Argentijnse bevolking hun economische misère en hun dode en/of vermiste familieleden en vrienden even te doen vergeten? De politieke, sociale en economische crisis in Argentinië werd vooral gekenmerkt door het feit dat het generaalsregiem in een jaar maar liefst vijfmaal van gezicht veranderde. Zo liet generaal Jorge Videla in maart 1981 de macht aan zijn rechterhand generaal Roberto Viola, wiens pogingen om het volk achter hem te krijgen met lichte liberaliseringen mislukten en resulteerden in een hartaanval. Generaal Horacio Lindo probeerde de lijn van Viola voort te zetten maar Galtieri zette zijn generaal Lacosta in het paleis tot hij slechts twee weken later zelf officieel werd geïnstalleerd als staatshoofd in december 1981.
Uit de Leeuwarder Courant van 5 mei 1982
De tijdens Viola aanzienlijk toegenomen protestbetogingen gingen gewoon door en de onvrede onder het volk kreeg steeds meer vorm. De Dwaze Moeders van de Plaza de Mayo kregen Galtieri in maart 1982 zover dat hij beloofde om lijsten te publiceren van de vermissingen die bij de overheid bekend waren. Voor het eerst sinds de bloedige coup van 1976 organiseerde de Argentijnse vakbond CGT (Confederación General del Trabajo) een grote protestdemonstratie in de Argentijnse hoofdstad. Op 30 maart hadden duizenden mensen op de Plaza de Mayo staan te schreeuwen om 'vrede en werk' en kondigden aan dat er een einde zou komen aan de militaire dictatuur. Toen militairen met gummiknuppels, traangas en rubber kogels de demonstranten te lijf gingen en meer dan 2000 mensen in de boeien sloegen werden er kreten gehoord als "Huurmoordenaars, ga liever de Engelsen te lijf". Wat de arbeiders en studenten op dat moment nog niet wisten was dat er zo'n 5000 mariniers en soldaten richting de Malvine-eilanden koersten.
Op 12 april wordt de 200 mijl exclusiezone rondom de Falklands operationeel. De nucleaire aanvalsonderzeeër HMS Spartan is het eerste Britse oorlogsschip dat in de Maritime Exclusion Zone (MEZ) aankomt. Vanuit Ascension vertrokken de HMS Alacrity (type 21-fregat), HMS Arrow (type 21-fregat), HMS Brilliant (type 22-fregat), HMS Broadsword (type 22-fregat), HMS Glamorgan (destroyer) en HMS Yarmouth (fregat), aangevuld met de type 42-destroyers HMS Coventry, HMS Glasgow en HMS Sheffield. Vanuit Puerto Belgrano vertrekt op hetzelfde moment ook een groot deel van de Argentijnse vloot naar de eilandengroep. Het Argentijnse vliegdekschip ARA Veinticenco de Mayo keert na een week echter al met motorproblemen terug naar haar thuishaven.
Op 22 april roept Londen alle Britse ingezetenen op om Argentinië te verlaten. Een dag later crasht een Sea King HC4-helikopter van het vlaggenschip HMS Hermes in zee bij een riskante, nachtelijke bevoorradingsprocedure. Sergeant-majoor Kevin Casey van 846 Naval Air Squadron krijgt zo de twijfelachtige eer als het eerste Britse slachtoffer uit de Falklandoorlog. Begin april 1982 was de havenplaats Grytviken op het eiland Zuid-Georgia na een korte slag tegen de Britten door de Argentijnen ingenomen. Drie weken later werd het eiland, dat alleen werd bewoond door een stel wetenschappers, opnieuw door Britse troepen veroverd bij Operatie Paraquet. De 180 Argentijnse soldaten die waren aangehouden bij de operatie werden teruggestuurd naar hun thuisland omdat er nog geen sprake was van krijgsgevangenen. Tenslotte was er officieel nog geen oorlog tussen Groot Brittannië en Argentinië uitgeroepen. Bij de operatie werd ook Argentijnse onderzeeër ARA Santa Fe vernield.
Terwijl Margaret Thatcher liet weten dat de tijd van diplomatie op begon te raken werd Port Howard, de grootste nederzetting op West Falkland, door zo'n 1000 Argentijnse manschappen van de 5th Motorized Infantry Regiment bezet. Op 1 mei vallen elf RAF Avro Vulcan-bommenwerpers en twaalf Royal Navy Sea Harriers de vliegvelden en Argentijnse installaties van Stanley en Goose Green aan. Tegelijkertijd is er vanaf zee ook een artilleriebombardement op Stanley. De eerste luchtgevechten vinden plaats waarbij een drietal Argentijnse toestellen uit de lucht worden geschoten en twee vliegtuigen worden beschadigd. Aan Britse kant waren op dat moment nog geen verliezen te melden.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 3 mei 1982
Heldendaad of oorlogsmisdaad?
Op 26 april was de lichte kruiser ARA Generaal Belgrano vanuit de haven van Ushuaia vertrokken onder begeleiding van een tweetal destroyers. De Belgrano was een schip met een behoorlijke staat van dienst. Het schip werd in 1936 als de USS Phoenix tewatergelaten en maakte tijdens de Tweede Wereldoorlog deel uit van de Amerikaanse marine. De USS Phoenix was het enige schip geweest dat de massale aanval op Pearl Harbour ongeschonden had doorstaan. In 1951 werd de kruiser aan Argentinië verkocht die het schip vernoemde naar de Argentijnse vader des vaderlands Manuel Belgrano (1770–1820).
De schepen patrouilleerden in een gebied ten zuiden van de Falkland-eilanden ruim buiten de door de Britten ingestelde gedemilitairiseerde zone. Vanaf 30 april werd het schip scherp in de gaten gehouden door de bemanning van de nucleaire onderzeeër HMS Conqueror. Op 2 mei vuurde het schip rond 16.00 uur een drietal Mk 8 mod 4 torpedos (21 inch) af, waarvan twee de Belgrano op desastreuze wijze raakten. Zonder electriciteit voor de waterpompen begon de Belgrano al spoedig te zinken. De crew moest zich het vege lijf zien te redden met 62 zeventig jaar oude rubber reddingsbootjes aan boord van het schip.
Uit de Leeuwarder Courant van 4 mei 1982
Vreemd genoeg was de aanval op de ARA Generaal Belgrano geheel aan de twee begeleidende destroyers ontgaan. Op het moment dat deze in de gaten kregen dat er iets mis was met de Belgrano was het al donker geworden. Bovendien was het slecht weer geworden en hadden de stokoude reddingvlotten zich over het uitgestrekte gebied verspreid. In de daaropvolgende dagen wisten Argentijnse en Chileense schepen zo'n 770 drenkelingen uit zee op te pikken. In totaal zouden er bij de aanval op de ARA Generaal Belgrano 321 mensen om het leven komen waarvan het leeuwendeel jonge onervaren matrozen waren. Dit was bijna de helft van het totale aantal Argentijnse slachtoffers tijdens de Falkland Oorlog.
Het tot zinken brengen van de Argentijnse kruiser zorgde voor de nodige controverse en verhitte discussies in het Verenigd Koninkrijk. Er waren namelijk nog al wat redenen om die aanval op zijn minst als dubieus te beschouwen. Op 3 mei liet de Argentijnse Minister van Buitenlandse Zaken weten dat het schip zich op het moment van de torpedoaanval op zo'n kleine 67 kilometer afstand van de zone om de Falkland-Eilanden had bevonden. Ook voer het schip niet in de richting van de Britse oorlogsschepen of vormde het een bedreiging op enige andere wijze. De ARA Generaal Belgrano was ook het enige geval van een oorlogsschip dat tot zinken werd gebracht door een nucleaire onderzeeër.
De discussie of de aanval op de ARA Generaal Belgrano een oorlogsmisdaad was geweest zou nog vele jaren doorgaan. In mei 1983 is Margaret Thatcher te gast in het BBC-programma Nationwide. In het live uitgezonden programma krijgt Thatcher de nodige kritische vragen van de Britse lerares Diana Gould over de noodzaak van de aanval op de ARA Generaal Belgrano. Thatcher komt niet verder dan te stellen dat het schip een bedreiging van de Britse marineschepen was en dat alle feiten rondom deze aanval over zo'n dertig jaar wel boven tafel zouden komen. Diana Gould zou in december 2011 overlijden, slechts enkele weken voordat de geheime Britse documenten openbaar zouden worden gemaakt. Volgens de gezaghebbende Britse historicus Sir Lawrence Freedman waren zowel Thatcher noch enig ander lid van het Britse kabinet exact op de hoogte van de situatie aan de andere kant van de wereld en trof hun dan ook geen enkele blaam voor het torpederen van het Argentijnse schip.
Operatie Black Buck
Begin mei begonnen de Britse troepen aan Operatie Black Buck met de eerste van een zevental langeafstandsgevechten met behulp van hun Avro Vulcan bommenwerpers. Het doel van de aanvallen was het onklaar maken van het vliegveld bij Port Stanley. De Britten stegen op 1 mei in hun 22 jaar oude vliegtuigen op van een vliegbasis op het vulkanische eiland Ascension om vanaf zo'n 3 kilometer hoogte met een verrassingsaanval de startbaan van het vliegveld bij Port Stanley te bombarderen met de 450 kilo zware bommen. Na de bombardementen braken luchtgevechten uit tussen de Argentijnse Mirages en Canberra bommenwerpers en de Britse Harriers van de vliegdekschepen Hermes en Invincible. De gevechten van de eerste dag van mei werden afgesloten met hevige beschietingen van militaire installaties op de Falkland-eilanden door de Britse vloot.
Zonder dat één van de beide landen een oorlogsverklaring hadden uitgeproken kon niemand meer ontkennen dat er oorlog gaande was tussen Argentinië en Groot-Brittannië. Op 4 mei vallen de Argentijnen met hun Super Etendard-jachtvliegtuigen de HMS Sheffield aan en weten deze midscheeps behoorlijk te beschadigen met een Exocet air-to-sea raket. Bij de aanval vallen 20 Britse doden en 24 gewonden. Het schip, dat enkele uren later door de crew zou worden verlaten, zou nog zo'n 6 dagen branden en zonk uiteindelijk op 10 mei buiten de Exclusion Zone.
Bij een aanval op het vliegveld van Goose Green wordt een Royal Navy Sea Harrier neergeschoten waarbij de piloot om het leven zou komen. Een paar dagen later storten ‘s nachts twee Royal Navy Sea Harriers in slecht weer neer in de oceaan, waarbij eveneens de piloten het leven zouden laten. Nadat op 7 mei de zogenaamde Total Exclusion Zone door de Britten is uitgebreid tot 12 zeemijlen voor de Argentijnse kust wordt de spionerende Argentijnse trawler daar het eerste slachtoffer van als het door de Royal Navy Sea Harriers tot zinken wordt gebracht. Vanaf dat moment worden de Argentijnse posities rond Stanley bijna constant bestookt vanaf de HMS Broadsword, de HMS Coventry, de HMS Brilliant en de HMS Glasgow. Argentinie verklaarde het gehele zuiden van de Atlantische Oceaan vanaf dat moment tot oorlogsgebied.
Op 14 mei weten 8 mannen van het D Squadron 22 SAS een groot aantal vliegtuigen van de Argentijnse luchtmacht uit te schakelen bij een aanval op Pebble-eiland. Het kleine vliegveld is de thuisbasis van de Argentijnse luchtmacht in het noordelijkste puntje van West Falkland. Ook worden brandstof- en munitievoorraden en radarinstallaties opgeblazen bij de aanval van de Britse soldaten. Een dag later weet men de Argentijnse luchtmacht een gevoelige slag toe te brengen door het laatste Neptune-vliegtuig voor langeafstandsverkenningen neer te halen. Op 19 mei, de dag waarop het Britse oorlogskabinet landingen van Britse troepen de de Falkland-eilanden goedkeurt, stort een Sea King 5-helicopter bij een nachtelijke landingspoging op de HMS Fearless in zee, waarbij 22 doden vallen, waaronder 18 mannen van de SAS.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 22 mei 1982
Operatie Sutton
Op 21 mei begint de dag die we eigenlijk het beste kunnen omschrijven als de D-Day van de Falkland Oorlog. Terwijl er een schijnaanval wordt gedaan op Goose Green komen duizenden Britse manschappen aan land bij Port San Carlos. De grootse aanval gaat wel gepaard met de nodige slachtoffers. Zo worden de schepen HMS Argonaut en HMS Ardent zwaar gebombardeerd met respectievelijk 2 en 22 dodelijke slachtoffers. Laatstgenoemde schip zou tot zinken worden gebracht. Ook worden bij de invasie van Port San carlos een tweetal Royal Marine Gazelles uit de lucht geschoten waarbij in totaal drie doden zouden vallen. De piloot van een RAF Harrier, die met een Exocet air-to-sea raket uit de lucht wordt geschoten, wordt krijgsgevangen gemaakt door de Argentijnse soldaten. Ook de Argentijnse luchtmacht lijdt zware verliezen bij de aanval: 17 vliegtuigen en 4 helikopters.
Op 25 mei wordt het containerschip Atlantic Conveyor met twee Exocet-raketten tot zinken gebracht en is daarmee het eerste Britse koopvaardijschip dat in oorlogstijd verloren was gegaan sinds de Tweede Wereldoorlog. Bij de aanval komen alle 12 opvarenden om het leven.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 22 mei 1982
Een dag later neemt de VN-Veiligheidsraad de resolutie 505 met vijftien stemmen vóór aan. Het besluit dringt er bij Argentinië en Groot-Brittannië op aan om samen te gaan werken met de Secretaris-Generaal om zo de vijandelijkheden rond de Falklands te beëindigen. Wat er vanaf dat moment allemaal nog zou gaan gebeuren lees je in het derde en tevens laatste deel van FOK!toen over de Falkland Oorlog.
