FOK!toen: Het debuut van Star Trek
Vandaag gaan we in FOK!toen terug naar 8 september 1966. Het was namelijk op die dag dat de allereerste aflevering van de serie Star Trek op de Amerikaanse televisiezender NBC te zien was. Een uitgelezen moment dus om eens terug te kijken naar het ontstaan van een reeks die uit zou groeien tot één van de meest invloedrijke series in de televisie-geschiedenis.
De eerste ontwikkelingen
Voor het ontstaan van de serie Star Trek moeten we terug naar de vroege jaren zestig. Het was namelijk in maart 1964 dat de Amerikaanse scenarioschrijver Eugene Wesley Roddenberry met het idee op de proppen kwam voor een serie die zich nog het beste liet omschrijven als een western in de ruimte. Roddenberry, die eerder al piloot van een bommenwerper, commercieel piloot en politieagent was geweest, schreef vanaf het einde van de vijftiger jaren al scripts voor diverse televisieseries zoals Highway Patrol, West Point en Have Gun - Will Travel.
Roddenberry was ook een groot liefhebber van science fiction en begon vanaf 1964 met de ontwikkeling van een nieuwe serie, waarbij hij zich liet inspireren door de verhalen van schrijver A. E. van Vogt over het ruimteschip Space Beagle, de serie Marathon van Eric Frank Russell, de C. S. Forester boekenreeks over de zeeheld Horatio Hornblower en de cultklassieker Forbidden Planet (1956) van cineast Fred M. Wilcox met onder meer een nog jonge Leslie Nielsen. In het oorspronkelijke concept van Roddenberry heette het ruimteschip de S.S. Yorktown, die onder leiding was van Kapitein Robert T. April. Zijn plaats werd echter al snel overgenomen door Kapitein Christopher Pike, die in de pilot voor de reeks Star Trek zou worden vertolkt door Jeffrey Hunter.
The Cage
De pilots voor Star Trek
Begin 1965 verscheen de eerste pilot voor Star Trek. In de in 1964 opgenomen aflevering The Cage heette het epische ruimteschip al de U.S.S. Enterprise, maar kende nog een crew waarvan alleen het personage Spock (Leonard Nimoy) terug zou keren in de latere afleveringen. NBC was echter niet te spreken over het resultaat en gaf bij hoge uitzondering de opdracht om een tweede pilot te leveren. The Cage zou nog jaren op de plank blijven liggen en werd pas in 1988 in volle glorie in een gerestaureerde uitvoering uitgezonden op tv.
In juni 1965 begon de casting voor de tweede pilot, met als titel Where No Man Has Gone Before. Jeffrey Hunter had inmiddels al laten doorschemeren dat hij niet langer de rol van Pike zou spelen en nadat ook Lloyd Bridges en Jack Lord het aanbod hadden afgewezen ging de rol van de nieuwe gezagvoerder James Kirk naar William Shatner. NBC was ook bezorgd over het in hun ogen duivelse uiterlijk van Spock en drongen er op aan dat het personage uit de serie zou worden geschreven. Roddenberry had daar maling aan en gaf Spock de positie van eerste stuurman, oftewel de gezaghebber na de Kapitein.
Naast Kirk en Spock kende Where No Man Has Gone Before ook het debuut van een tweetal personages die een vaste rol zouden krijgen in Star Trek. Zo was James Doohan te zien als Chief Engineer Montgomery Scott en kroop George Takei voor het eerst in de huid van het personage Hikaru Sulu. De pilot werd gefilmd door Ernest Haller, een in die tijd al befaamd cameraman die eerder al een Oscar had gewonnen met zijn werk voor de klassieker Gone With The Wind (1939). Where No Man Has Gone Before zou in negen dagen worden opgenomen met een kostprijs van zo'n $300.000,-, wat ongeveer de helft van de kosten van The Cage was. Ditmaal was NBC wel te spreken en gaf Star Trek groen licht.
In februari 1966 had het echter maar weinig gescheeld of Star Trek had nooit bestaan. Desilu Productions, de productiebedrijf van Desi Arnaz en Lucille Ball, was uitgegroeid van een bedrijfje dat elke week een comedy van een half uur (The Lucy Show) leverde in een bedrijf dat een tweetal prijzige series (Mission: Impossible en Star Trek) zou gaan produceren. Herb Solow, hoofd producties bij Desilu, wist Lucille Ball na enig aandringen over te halen om met beide shows door te gaan.
The Man Trap
In april 1966 begonnen de voorbereidingen voor de allereerste episode van Star Trek. De aflevering The Man Trap zou worden geproduceerd door Lee Erwin, die eerder al met Roddenberry had gewerkt aan de serie The Lieutenant. Als schrijver voor het script werd de Amerikaanse science fictionschrijver George Clayton Johnson ingehuurd, die in eerste instantie met het verhaal Chicago II aankwam, waarin de crew van de Enterprise op een planeet aankwam die eruit zag als het Chicago van de twintiger jaren van de vorige eeuw. Roddenberry achtte het verhaal niet geschikt voor Star Trek maar vroeg Johnson wel of deze een geschikt scenario kon leveren voor The Man Trap.
Voor zijn script liet Johnson zich inspireren door het boek The Syndic van Cyril M. Kornbluth als basis voor zijn verhaal. Op 23 juni 1966 begonnen de opnames van The Man Trap met Marc Daniels als regisseur. Daniels had eerder al bij een aantal afleveringen van The Lucy Show op de regiestoel mogen plaatsnemen. The Man Trap was een verhaal waarin science fiction werd gecombineerd met klassieke horrorelementen. In het verhaal, dat zich afspeelt op de sterrendatum 1531.1, komt de U.S.S. Enterprise bij de planeet M-113 aan, waar het astrologenechtpaar Robert en Nancy Crater ruïnes op de planeet bestuderen. Dan blijkt dat een dodelijke shapeshifter de plaats overgenomen heeft van de vrouw op de planeet. Wat volgt is een strijd op leven en dood. Een strijd waarbij de gehele bemanning van de Enterprise wordt bedreigd.
Achter de schermen bij de aflevering The Man Trap
Het scenario voor The Man Trap werd geschreven met de werktitel Damsel With a Dulcimer. In het oorspronkelijke verhaal zou Dr. Robert Crater op de afgelegen planeet rondrijden op een futuristische tractor. Het verhaal van The Man Trap vertoonde ook de nodige overeenkomsten met de aflevering The Four of Us Are Dying uit de tv-serie The Twilight Zone van 1 januari 1960, die eveneens door George Clayton Johnson was geschreven.
The Four of Us Are Dying (Twilight Zone)
De ontvangst
De kritieken op de allereerste uitzending van Star Trek waren niet mals. Zo werd de episode door het in die tijd nog toonaangevende Variety omschreven als het begin van een serie die naar hun mening geen succes kon worden. De recensent noemde Star Trek 'somber en verwarrend' en achtte de serie meer geschikt voor het blok kinderseries op de zaterdagochtend. Ook de recensent van TV Guide was niet te spreken over de debuutaflevering van Star Trek: "The sky's not the limit for this Trek".
De TV Guide (September 1966)
In de door Leonard Nimoy gepresenteerde documentaire Star Trek Memories uit 1983 geeft de acteur toe dat het NBC was die besloot dat The Man Trap als eerste episode van Star Trek zou worden uitgezonden en dat zowel de cast als crew de bewuste aflevering de minst geslaagde vond van alle tot op dat moment opgenomen afleveringen van Star Trek. NBC, die eerder al hadden laten merken dat niet zo gecharmeerd waren van het 'duivelse' personage Spock, stond ook nog een verrassing te wachten. In de dagen na het uitzenden van The Man Trap kreeg de televisiezender voornamelijk veel fanmail voor zowel Spock als Leonard Nimoy. NBC drong er daarna snel bij Roddenberry op aan om meer afleveringen te maken waarin Spock een hoofdrol kreeg.
To Boldly Go Where No Man Has Gone Before
De serie Star Trek, die later ook bekend zou worden onder de noemer Star Trek: The Original Series werd van 8 september 1966 tot en met 2 september 1969 op NBC uitgezonden. In totaal werden er 81 afleveringen opgenomen, waarvan 80 ook daadwerkelijk te zien waren op tv. In de eerste twee seizoenen kampte de serie nog met lage kijkcijfers maar toen fans massaal naar NBC schreven en belden met het verzoek voor meer Star Trek, kwam er alsnog een derde en tevens laatste seizoen.
Wat Star Trek ook immens populair maakte was de enorme hoeveelheid merchandise die van de serie verscheen, die deed denken aan de gekte rondom The Beatles in de jaren van de Beatlesmania. Je kon het namelijk niet zo gek verzinnen of er was wel iets van gemaakt met een Star Trek connectie. Star Trek kreeg een cultstatus en kende een vervolg met inmiddels vijf afzonderlijke televisieseries (de zesde nieuwe serie begint in 2017) en twaalf speelfilms. In het Guinness Book of World Records staat Star Trek dan ook met de meeste succesvolle spin-offs.
