In Memoriam: Johan Cruyff (1947 - 2016)
Gisteren is een groot icoon uit de Nederlandse sportgeschiedenis overleden. Johan Cruijff, bij velen ook bekend als Nummer 14, de verlosser, het orakel van Betondorp, Lucifer en de magere, was één van de allerbeste voetballers uit de sportgeschiedenis. Zo werd de voetballer driemaal verkozen tot Europees voetballer van het jaar, won evenveel keren de Europacup en stond, vlak achter de Braziliaanse voetbalgod Pelé, op de tweede plaats in de IFFHS-verkiezing van Wereldvoetballer van de twintigste eeuw. In deze In Memoriam blikken we terug op het veelbewogen leven van deze sportman, wiens kleurrijke uitspraken nog vele jaren rond zullen gaan.
(foto: Pro Shots / Action Images)
De jonge jaren
"Er is maar één moment dat je op tijd kunt komen. Ben je er niet, dan ben je óf te vroeg, óf te laat."
Hendrik Johannes Cruijff wordt op vrijdag 25 april 1947 geboren in het Burgerziekenhuis in Amsterdam, als tweede zoon in het gezin Cruijff. Johan, die in die tijd nog Jopie wordt genoemd door zijn moeder, groeit op in de wijk Betondorp. Als kind voetbalt Johan met zijn oudere broer Henny op straat, op een steenworp afstand van het oude Ajax-stadion De Meer. Vader Manus en moeder Nel kwamen beiden uit de Jordaan en hadden een eigen groentezaak genaamd Cruijffs Aardappelenhandel. Ook werkte moeder Nel als vrijwilliger in de kantine van het Ajax-stadion.
De 17-jarige Johan Cruijff
in De Tijd De Maasbode van 23 november 1964
Al vanaf zijn zesde trainde de kleine Johan al mee bij Ajax, waar hij in april 1957 op zijn tiende officieel lid werd. Omdat een jeugdtrainer hem al regelmatig had zien spelen in de straten van Betondorp hoefde de jonge voetballer geen oefenwedstrijd te spelen. Als Johan 12 jaar oud is sterft zijn vader aan een hartaanval, een drama dat Johan nog vele jaren met zich mee zou dragen. Zo voerde de voetballer nog jarenlang denkbeeldige gesprekken met hem.
Na de jeugdopleiding van 1957 tot 1963 speelde de 17-jarige rechtsbinnen Cruijff al in het hoogste jeugdteam van Ajax. Het was dan ook niet verrassend te noemen dat dit elftal dat jaar kampioen van Nederland werd. Johan Cruijff zou niet lang daarna een profcontract tekenen, die hem vier jaar aan de club Ajax zou verbinden, waarmee hij 15.000 gulden per jaar verdiende. Hiermee was Cruijff na Piet Keizer de tweede voetbalprof van Nederland.
De nationale doorbraak
"De bal is een essentieel onderdeel van het spel"
Uit Het Vrije Volk van 23 november 1964
Op 15 november 1964 maakt Cruijff zijn competitiedebuut in de uitwedstrijd tegen GVAV. Ajax verliest in Groningen met 3-1. Cruijff weet de blamage nog wat te beperken met het enige doelpunt voor de Amsterdamse club. Eind 1965 wordt hij basisspeler nadat Cruijff beide doelpunten in een thuiswedstrijd tegen DWS scoort. Onder leiding van trainer Rinus Michels wordt het team, waarin we ook spelers tegenkomen als Piet Keizer, Sjaak Swart en Klaas Nuninga, onbedreigd kampioen van Nederland. In september 1966 maakt Cruijff zijn debuut in het Nederlands elftal in een zenuwslopende wedstrijd tegen Hongarije. De wedstrijd, waarin Cruijff zijn eerste doelpunt voor het Nederlandse elftal zou maken, zou eindigen met de stand 2-2.
De Telegraaf in 1966
In de daaropvolgende interland, een vriendschappelijke wedstrijd tegen Tsjechoslowakije, had de jonge sterspeler alweer een primeur te pakken. Johan Cruijff was namelijk de allereerste voetballer in de geschiedenis van het Nederlandse elftal die met een rode kaart van het veld zou worden gestuurd. Cruijff wordt vervolgens door de KNVB geschorst en mag pas in september 1967 weer aantreden bij de wedstrijd tegen het nationale elftal van Oost-Duitsland. Cruijff zou het enige en dus winnende doelpunt maken. Datzelfde jaar is Johan Cruijff topscorer van de eredivisie met 33 doelpunten en wordt ook uitgeroepen tot Nederlands voetballer van het jaar. De voetballer heeft op dat moment al een behoorlijk opgewaardeerd contract getekend bij Ajax.
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 7 augustus 1967
Nummer 14
"Wat heb je nou liever? Eén goed 11-tal of 11 goede 1-tallen?"
De carnavalssingle van Johan Cruijff
In april 1969 maakt Cruijff zijn debuut als zanger van het carnavalslied 'Oei, Oei, Oei, Dat Was Me Weer Een Loei'. De door Peter Koelewijn geschreven en geproduceerde single zou drie weken in de Top 40 staan en haalde de 21e plaats.
In 1970 speelt Cruijff na een tijdje te zijn uitgeschakeld door een blessure weer een wedstrijd tegen PSV. Dit was de eerste wedstrijd waarin Cruijff niet zijn vaste shirt met nummer 9 zou dragen maar een shirt met nummer 14. Het wordt zijn vaste nummer bij Ajax en het Nederlands elftal en het begrip Nummer 14 is vanaf dat moment verbonden met de beste Nederlandse voetballer aller tijden.
Vanaf het begin van de jaren zeventig raakt Cruijff ook internationaal bekend. Zo wint Ajax in 1971, 1972 en 1973 de Europa Cup. Cruijff is inmiddels aanvoerder van Ajax en gedraagt zich op en buiten het veld als de onbetwiste leider, een eigenschap waar andere spelers niet zo blij zijn. Als Piet Keizer na een stemming wordt uitgeroepen tot aanvoerder van het elftal voelt Cruijff zich dan ook behoorlijk gekrenkt. Niet zo lang daarna vertrok Cruijff voor een kleine 6 miljoen gulden naar FC Barcelona.
De verlosser
"Ik spreek beter Spaans dan welke Nederlander dan ook, maar slechter Spaans dan welke Spanjaard dan ook."
Uit De Telegraaf van 14 augustus 1973
Bij FC Barcelona wordt Cruijf weer herenigd met Rinus Michels, die van 1965 tot 1971 al zijn trainer was bij Ajax. In Spanje wordt Cruijff El Salvador oftewel De Verlosser genoemd. De Catalanen zijn pas ontkomen aan het juk van dictator Franco en zien voetbal als een symbool van die vrijheid. Bij zijn debuut in de Spaanse club staat FC Barcelona nog op de 15e plaats van de competitie, maar datzelfde jaar nog weet de club het voor het eerst in veertien jaar te schoppen tot landskampioen. Vooral de wedstrijd tegen Real Madrid, die door FC Barcelona zou worden gewonnen met 5-0 was er eentje die niet snel zou worden vergeten.
In 1973 en 1974 zou Cruijff opnieuw uitgeroepen worden tot Europees voetballer van het jaar, waarmee hij de eerste speler ooit was die deze prijs driemaal wist binnen te slepen. Bij de beruchte WK van 1974 wordt Johan Cruijff uitgeroepen tot de beste speler van het toernooi. Met zijn fraaie 'Totaalvoetbal' weet de Amsterdammer de sport een nieuwe dimensie te geven. Helaas gingen de Duitsers er in de zinderende finale met de cup vandoor. In oktober 1977 speelt Cruijff zijn laatste interland tegen België. De wedstrijd werd met 1-0 gewonnen.
Na 1974 wisten velen al dat hun sterspeler niet mee zou gaan naar Argentinië. In 1972 was Cruijff met Ajax in Buenos Aires geweest, waar niet lang daarvoor de Phillips-directeur Van der Panne was ontvoerd. Op de terugreis liet Cruijff dan ook weten dat hij nimmer weer in het land wilde spelen. In 1977 houdt de TROS nog een handtekeningenactie onder de noemer 'Trek Cruijff Over de Streep', maar de actie mag niet baten. Zelfs 14.000 handtekeningen weten de voetballer niet over te halen om af te reizen naar het Zuid-Amerikaanse land.
In de zomer van 1978 besluit Cruijff om een punt achter zijn loopbaan bij FC Barcelona te zetten. Met een zege van 3-1 tegen Ajax neemt de voetballer in mei 1978 afscheid van het Spaanse publiek. Op 7 november 1978 werd door Ajax nog een afscheidswedstrijd georganiseerd, waarbij de club zou spelen tegen Bayern Munchen. De wedstrijd werd de grootste nederlaag in de geschiedenis van Ajax, die het veld verliet bij een stand van 0-8. In 2006 zouden enkele voormalige spelers van Bayern München in het programma NOVA alsnog hun excuses aanbieden voor deze wedstrijd.
Het Amerikaanse avontuur
"De tijd dat ik zelf geld meenam is al heel lang geleden. Ik neem altijd de naam en het gezicht mee."
Uit De Telegraaf van 1 september 1978
Na zijn voetbalcarrière stortte Cruijff zich op een zakelijk avontuur in Spanje. Het project liep echter uit op een fiasco en liet Cruijff achter met een schuld van zes miljoen gulden. Vrijwel berooid moet hij weer terugkeren naar het voetbalveld. Cruijff besluit in 1977 om in Amerika te gaan spelen en komt daar bij de New York Cosmos terecht. De voetballer had ooit een contract ondertekent waardoor hij alleen bij deze club mocht spelen in de Verenigde Staten. Na een jaar bij de club uit New York te hebben gespeeld, toonde Los Angeles Aztecs wel interesse in Cruijff.
Met een jaarsalaris van 750.000 dollar toonde Cruijff dat het hem niet om het geld ging. Cruijff was op een missie om de sport meer naam te geven in Amerika. Bij LA Aztecs werd Cruijff wederom herenigd met Michels, die een jaar eerder als trainer van de club was aangetrokken. Ook de Nederlanders Thomas Rongen, Leo van Veen, Huub Smeets en Wim Suurbier speelden die tijd bij de voetbalclub uit Los Angeles. Cruijffs spel bleef niet onopgemerkt en de voetballer werd in 1978 uitgeroepen tot meest waardevolle speler van de NASL. Ondanks alle triomfen zou Cruijff na één seizoen alweer afscheid nemen van de club.
In 1980 komt hij korte tijd uit voor het Spaanse Levante, maar later dat jaar keert Cruijff terug bij Ajax. Omdat men Cruijff als een Amerikaanse speler zag mocht hij niet aan de competitie meedoen. In november van dat jaar werd Cruijff tot technisch adviseur van trainer Leo Beenhakker benoemd en mocht aan de slag met een elftal dat van de laatste 6 competitieduels slechts 1 keer had gewonnen. Met Cruijff werd de bekerfinale nog gehaald waarbij Ajax uiteindelijk met 1-3 zou verliezen van landskampioen AZ'67. Nadat hij in 1981 nog een blauwe maandag bij Washington Diplomats had gespeeld zou Cruijff eind 1981 weer terugkeren naar zijn oude club.
Ajax en Feijenoord
"Ik neem altijd zélf de beslissingen. Dus als ze bij Ajax tegen me zeggen:
Je bent te oud, dan zeg ik: Dat beslis jij niet, dat beslis ik."
Uit het Nieuwsblad van het Noorden van 7 maart 1985
Bij zijn terugkeer in 1981 tekende Cruijff een contract waarin stond dat hij bij meer dan 11.000 bezoekers de helft van de meeropbrengst zou ontvangen. Het bestuur ging daar wel mee accoord aangezien er in die tijd niet meer dan 8000 supporters op een wedstrijd van Ajax afkwamen. Op 6 december 1981 maakte Cruijff zijn comeback tegen HFC Haarlem in een uitverkochte De Meer. Zo'n 12.000 toeschouwers zagen hoe de legendarische Nummer 14 zijn terugkeer maakte met een fraai doelpunt. De club uit Amsterdam verloor geen enkele wedstrijd in de competitie meer en werd in 1982 alsnog landskampioen. Ook het daaropvolgende seizoen (1982-1983) werd Ajax opnieuw landskampioen en won ook de KNVB beker.
Ondanks alle overwinningen vond Ajax-voorzitter Harmsen dat Cruijff te oud was geworden en wilde zijn salaris van anderhalf miljoen gulden niet uitbetalen. Cruijff was daar zo pissig over dat hij besloot om voor de aartsvijand van Ajax te gaan spelen: Feijenoord. In eerste instantie hadden de supporters van de Rotterdamse club maar weinig vertrouwen in de Amsterdamse voetballer, maar nadat Feijenoord opeens begon te winnen door de inbreng van Cruijff verdween de angst als sneeuw voor de zon. Met zijn prestaties op het veld werd de 37-jarige Feyenoorder in 1984 voor een vijfde maal gekozen tot Nederlands voetballer van het jaar.
Uit de Leeuwarder Courant van 7 mei 1984
Datzelfde jaar kondigde Cruijff ook zijn vertrek aan als voetballer. Op 13 mei 1984 speelde de voetballer zijn laatste competitieduel tegen PEC Zwolle, een wedstrijd die met 2-1 wordt gewonnen, mede door een fraai doelpunt van Cruijff. Om geheel in stijl af te sluiten wordt de speler elf minuten voor tijd met een symbolische rode kaart van het veld gestuurd. Negen maanden later kreeg Feijenoord een miljoenenaanbieding voor een wedstrijd in Saoedi Arabië. De Saoedische koning Fahd noemde Cruijff de allergrootste speler die hij ooit had gezien en zo zou en moest hij daar nog eenmaal in actie komen.
De Saoedische koning had echter één eis: Cruijff moest de eerste helft van de wedstrijd met het nationale team van Saoedi Arabië spelen. In de eerste helft van de wedstrijd wist Cruijff tweemaal voor de Arabieren te scoren. In de tweede helft scoorde Cruijff nogmaals en gaf een perfecte assist aan Ruud Gullit, waardoor de voetbalwedstrijd eindigde met de stand 2-2. Als dank voor zijn deelname kreeg Cruijff van de koning een 24-karaats gouden servies.
Terug naar Barcelona
"Ik ben er nog steeds van overtuigd dat zoals ik het doe je het moet doen want anders zou ik het niet doen."
Uit De Telegraaf van 16 augustus 1985
Na zijn actieve loopbaan als voetballer was Cruijff tijdens het seizoen 1984-1985 korte tijd technisch adviseur bij Roda JC. Toch lag zijn hart bij de club uit de hoofdstad en in 1985 trad Cruijff als technisch directeur in dienst bij Ajax. Halverwege dat jaar kreeg Cruijff van de KNVB officieel dispensatie om het eerste elftal te trainen in zijn rol als technisch directeur. Met een elftal met spelers als Menzo, Silooy, Koeman, Vanenburg, Rijkaard, Van 't Schip, Van Basten en de Wit wist Cruijff al snel succes te boeken. In 1987 zou Ajax voor het eerst in veertien jaar weer de Europacup II winnen.
Nadat Cruijff in 1987 coach betaald voetbal was geworden nam hij begin 1988, na een aanvaring met het clubbestuur plotseling ontslag. In de maanden na zijn vertrek bij Ajax leek het er even op dat Cruijff bij SC Heerenveen aan de slag zou gaan. Na een royaal aanbood van FC Barcelona besloot Cruijff om naar zijn vertrouwde Spaanse club terug te keren. Onder leiding van Cruijff won Barcelona vier opeenvolgende landstitels (1991-1994), waarvan drie op de allerlaatste speeldag van de competitie. Ook legde Barcelona in 1989 beslag op de Europacup II en won het in 1992 de Europacup I. Onder het bewind van Cruijff werden eveneens de Copa del Rey in 1990, de Europese Supercup in 1992 en drie Supercopas in 1991, 1992 en 1994 gewonnen door FC Barcelona.
Met het winnen van de elf prijzen was Johan Cruijff met afstand de meest succesvolle trainer uit de geschiedenis van de club. In 1996 nam Cruijff ontslag bij de Spaanse club. Na zijn ontslag bleef Cruijff in het voetbal actief als adviseur, ambassadeur en analist. Een terugkeer als trainer of bondscoach kwam vaak ter sprake maar zou uiteindelijk nooit doorgang vinden.
Cruijff: de filosoof
"Ik maak eigenlijk zelden fouten, want ik heb moeite me te vergissen."
Naast zijn talenten als voetballer stond Cruijff ook bekend om zijn prachtige filosofische uitspraken. Zijn oneliners werden ook wel omschreven als Cruijffiaans taalgebruik. Cruijffs uitspraken konden het beste worden omschreven als oneliners die het midden hielden tussen een briljant inzicht en een open deur. Zijn meest bekende uitspraak was wel "Elk nadeel heeft zijn voordeel."
Cruijff deed vaak rake uitspraken over voetbal. Zo deed de allerbeste voetballer van Nederland Cruijffiaanse uitspraken als:
"Als wij de bal hebben, kunnen hun niet scoren."
"Voetbal is een spel van fouten. Wie de minste fouten maakt, wint."
"Je moet schieten, anders kun je niet scoren."
"Je moet altijd zorgen dat je een doelpunt meer scoort als de tegenstander."
en
"Als je op balbezit speelt, hoef je niet te verdedigen, want er is maar één bal."
Ook had Cruijff een uitgeproken mening over files:
"Mensen moeten harder gaan rijden, dan zijn ze sneller van de weg, dus zijn er minder files."
De laatste jaren
"In zekere zin ben ik waarschijnlijk onsterfelijk."
(foto: Pro Shots / Stanley Gontha)
Vanaf 1988 woonde Cruijff met zijn gezin weer in Barcelona. Als hij op 26 januari 1991 een wandeling maakt met zijn vrouw krijgt Cruijff opeens last van zijn hart. Eerst werd aan een hartinfarct gedacht, maar bij onderzoek in een ziekenhuis blijkt Cruijff last van aderverkalking te hebben. Om dit te verhelpen kreeg de voormalige topvoetballer een bypassoperatie.
Ook kreeg Cruijff, die soms tachtig sigartten per dag rookte, het advies om met deze ongezonde gewoonte te stoppen. Cruijff maakte zelfs een anti-rookspotje en verruilde zijn peuken voor een smakelijke lolly in de dug-out.
In oktober 2015 werd er bij Cruijff longkanker aangetroffen. Een maand voor zijn overlijden zou Cruijff zich in een schriftelijke verklaring nog zeer positief uitlaten over de toestand waarin hij verkeerde: "Ik heb het gevoel dat ik met 2-0 voorsta in de eerste helft van een wedstrijd die nog niet is afgelopen. Ik weet zeker dat ik uiteindelijk zal winnen." Eerder deze maand was Cruijff nog op bezoek bij de renstal van Formule 1-rijder Max verstappen, waar de oud-voetballer nog zeer vitaal oogde. Cruijff overleed aan zijn ziekte op 24 maart 2016 in Barcelona in het bijzijn van zijn familie.
Echt Johan! Check de datum van deze scheurkalender. #cruyff pic.twitter.com/WQy0dDvgXu
— Henk Ferwerda (@ferwerdahenk) 24 maart 2016
