Tenet

Echte sciencefiction draait om ideeën, en zelden wordt dat zo kernachtig toegepast als in Christopher Nolans nieuwe actiespektakel Tenet, waarin je wordt geacht op te letten terwijl je intussen wordt getrakteerd op een sterk staaltje cinema.

Nolan wordt er wel eens van beschuldigd films te maken die vooral leunen op een bepaalde technologische uitstraling, in plaats van op personages met emoties en motivaties. En zijn films hebben ook vaak een overvloed aan techniek; zowel voor als achter de schermen lopen zijn films over van de knappe uitvindingen of ideeën. Waar de ene film het heeft over het binnendringen van andermans dromen en een heel verhaal hangt om het 'droom in een droom'-aspect en het feit dat de tijd langzamer gaat in diepere droomlagen is deze ook bekend om het feit dat de filmmaker een kamer op een roterende constructie bouwde zodat hij een vechtscène kon filmen waarin de zwaartekracht van richting veranderde. En waar de andere film draait over het reizen door wormgaten in de ruimte toont de finale een scène waarin een hyperkubus de hoofdfiguur de kans geeft zijn jongere zelf een signaal te geven door tegen de boeken in een vierdimensionale representatie van een boekenkast te duwen.

In andere films liet Nolan een vrachtwagen daadwerkelijk over de kop slaan in een grote Amerikaanse stad, of hing hij een vliegtuig rechtop aan een ander vliegtuig boven Schotland en filmde hij zo veel als hij kon met 70mm IMAX-camera's, die hij zonodig in de kleinste hoekjes, zoals de neus van een vliegtuig, monteerde. Techniek, visueel indruk maken op de kijker en vooral voortbouwen op originele ideeën zijn de terugkerende elementen in zijn films, maar het hart, de emotionele band en de motivaties van de personages zijn lang niet zo afwezig als soms lijkt.

Hetzelfde kan, en gaat gezegd worden over Tenet, zijn elfde film en de zoveelste waarin hij een interessant idee uitspint tot een nog veel interessantere film. De belangrijkste emotionele B-verhaallijn draait om een moeder die dreigt haar kind nooit meer te kunnen zien en haar betrokkenheid bij het grotere verhaal hangt af van het feit dat de vader van dat kind een belangrijke functie heeft als de grootste (zichtbare) antagonist van Tenet. De protagonist, gespeeld door John David Washington, komt met hem in aanraking terwijl hij, samen met het publiek, ontdekt waar de film over gaat en wat hij wordt verondersteld te doen. Of te voorkomen, eigenlijk. Het geheel is behoorlijk complex en heeft te maken met het terugdraaien van de tijd, of een deel ervan, en daarmee keert een ander belangrijk element uit Nolans werk terug: tijd.

In Memento hakte hij zijn film in stukjes en vertelde hij een deel achterstevoren, in Inception en Interstellar was er sprake van het langzamer verstrijken van de tijd in sommige scènes en in Dunkirk toonde hij meerdere tijdlijnen naast elkaar, terwijl ze niet dezelfde lengte hadden. In andere films vertelt hij zijn verhaal in non-chronologische volgorde. In Tenet is het alsof al deze elementen samenkomen. De film zelf is gek genoeg helemaal chronologisch, maar dat is puur vanuit het perspectief van Washingtons personage, die ervaart dat sommige momenten, of elementen, in zijn nabijheid 'de andere kant op lopen'. Wat dat betekent is het best uitgelegd door de film zelf, maar het vereist vooral dat de kijker oplet wat er gebeurt en wanneer dat gebeurt, net zoals vooral bij Inception dat het geval was. En daarmee heeft Christopher Nolan opnieuw een film gemaakt die bewijst dat een grote spektakel-blockbuster niet gelijk hoeft te staan aan de dooddoener 'dom popcornvermaak', maar dat het best okay is om je publiek een klein beetje uit te dagen.

Tenet vraagt je om na te denken over wat er gebeurt, maakt dingen soms moeilijk en legt vervolgens een deel uit. Maar niet alles wordt uitgekauwd, en het is soms inderdaad lastig om je aandacht te houden bij het verloop van het verhaal. Dit neemt echter niets weg van hoe boeiend het is om Washington te volgen; zijn verhaal leidt langs diverse interessante locaties en op veel van die plekken gebeuren interessante dingen. Want het simpele concept van het achteruit lopen van de tijd voor sommige objecten, terwijl de wereld zelf gewoon de juiste kant op blijft draaien, biedt ruimte om visuele trucs uit te halen die niet slechts een leuke gimmick zijn, maar ook aan de kijker tonen in wat voor complexiteit de Protagonist, zoals Washingtons verder naamloze personage wordt genoemd, zich bevindt en hoe lastig het voor hem is om daarmee om te gaan.

Overigens gaat Washingtons protagonist overal relatief rustig mee om. Zonder te veel in overmatige comedy te vervallen heeft hij luchtige, vaak grappige antwoorden op mededelingen of zelfs dreigementen van zijn tegenspelers (de dialoog "Hoe zou je willen sterven?" - "Oud." zou niet misstaan in een - goede - Bondfilm). Zijn gebrek aan stress helpt ook de kijker af en toe even ontspannen in de poging de rode draad te volgen. Dat maakt Tenet allerminst een luchtige film, maar het blaast net genoeg stoom af om te kunnen genieten van bijvoorbeeld Kenneth Branagh als de meest geloofwaardige Bondschurk in jaren. Als een Oekraïense wapenhandelaar met een vleugje grootheidswaanzin houdt hij de druk op de verhaallijn en is hij een waardige tegenstander voor Washington.

En dus is Tenet een breinbreker van 2,5 uur die constant vraagt dat je oplet. Want als je dat niet doet zit je op een gegeven moment met meer vragen dan je kunt beantwoorden. Niet dat dat erg is, overigens. Tenet is geen puzzel die helemaal opgelost moet worden om het plaatje te zien en het grote geheel te begrijpen. Hoe lastig het centrale concept ook kan overkomen en hoe snel de gebeurtenissen elkaar soms opvolgen, het is nog steeds een visueel interessante blockbuster met boeiende scènes en emotioneel interessante personages. En dat is misschien wel het knapste: Christopher Nolan bouwt een enorme film rondom een specifiek, wetenschappelijk gezien geloofwaardig idee en zorgt er vervolgens voor dat het toch niet te hooggegrepen is voor wie even niet kan volgen wat er gebeurt.