Boek: Matti Friedman - De Aleppo Codex
De Aleppo Codex, ook wel bekend als “De Kroon”, is een van de oudste nog bestaande manuscripten van de Joodse Bijbel. Het is tevens een van de meest gezaghebbende, zo niet het meest gezaghebbende manuscript. In “De Aleppo Codex” zet Matti Friedman de waargebeurde geschiedenis van het werk uiteen, vanaf het moment dat het geschreven werd aan de oevers van het Meer van Galilea rond het jaar 1000, totdat het in Aleppo aankomt, en vervolgens vanaf het uitroepen van de staat Israël, totdat het plots opduikt in Jeruzalem in 1958.
Het verhaal klinkt vrij eenvoudig, maar al snel komt de lezer erachter dat er meer achter zit. Vooral de periode vanaf het uitroepen van de staat Israël en de daaropvolgende onlusten in Aleppo roept vragen op. Getuigenissen stemmen niet overeen, overal slaan deuren dicht bij het horen van de naam, documenten verdwijnen op mysterieuze wijze en er komen zelfs spionnen en privédetectives bij kijken.
Edoch, men moet zich niet verwachten aan een verhaal als een rollercoaster, met plotwendingen links en rechts. Friedman zet het verhaal eerder gestaag uiteen, echt spannend wordt het zelden. Hij weet de nieuwsgierigheid van lezer goed vast te houden door hem voortdurend te blijven wijzen op de spaarzaamheid waarmee zijn bronnen hun informatie delen. Het is duidelijk dat zij meer weten dan ze loslaten en Friedman maakt daar slim gebruik van om een samenzweerderig sfeertje te creëren.
Zijn achtergrond in de journalistiek komt duidelijk naar voren: hij is eerder gericht op de feiten en hij behandelt systematisch alle theorieën. Hij onderzoekt alle sporen en neemt geen genoeg met de halve antwoorden die hij vaak krijgt.
Het wordt snel duidelijk dat Friedman solide onderzoek heeft gedaan. Vrijwel alle theorieën worden volledig behandeld en het is duidelijk wat zijn conclusies zijn en waarom. Hij heeft achterin z'n boek een lijst met bronnen opgenomen, zij het eerder een literaire dan een wetenschappelijke lijst.
Eenieder die vreest dat het boek voor hem of haar onleesbaar is, doordat ze geen verstand hebben van manuscripten noch van Joodse geschiedenis en cultuur, kan ik geruststellen. Friedman legt vrijwel alle termen duidelijk uit, zeker op het gebied van de manuscripten. Een zekere kennis van de Joodse cultuur is geen overbodige luxe, maar ook geen vereiste.
Friedman verweeft het verhaal van De Kroon met de geschiedenis van de Joden van Aleppo en in mindere mate met de oprichting en eerste jaren van Israël. Dit geeft het boek een menselijke factor. Het is geen klinisch verhaal over een stapel samengebonden perkament, maar het gaat om een geliefde schat die voor sommige mensen veel waard is, zowel sentimenteel als financieel.
Het boek zwalkt zeer zeker niet tussen sentiment, spanning en feit. De drie elementen zijn tegelijk aanwezig in een prettige verhouding. De enige momenten waarop de balans merkbaar verstoord wordt, zijn de passages waarin Friedman de literator uit gaat hangen en mooie zinnen probeert te schrijven. Gelukkig zijn deze passages eerder zeldzaam.
Het is niet evident dat een boek dat deels de geschiedenis van Israël behandelt, onbevooroordeeld blijft. Toch weet Friedman over het algemeen zijn neutraliteit te behouden. Hij spreekt over Arabische misdaden, maar hij is ook realistisch over de Joodse kant. Hij schuwt niet om verhaallijnen die kritisch zijn jegens de Israëlische overheid in hetzelfde detail te schetsen als de andere verhaallijnen. Sommigen zullen wellicht toch een pro-Israëlische toon ontdekken, maar deze is absoluut niet prominent aanwezig en stoort geen moment.
Wat wel stoort zijn enkele foutjes in de Nederlandse uitgave. Een pagina van de Codex wordt verkeerd om gedrukt en enkele Hebreeuwse termen zijn verkeerd overgenomen. Dit is zonde, omdat het in zo'n sterk contrast staat met het perfectionisme dat Friedman aan de dag legde tijdens zijn zoektocht.
Om terug te komen op de inleiding: het is geen Dan Brown. Maar dat betekent niet dat je het meteen terug moet zetten op de boekenplank. Toegegeven, het is geen werk dat je volledig zal absorberen, en het is ook geen klassieker van de wereldliteratuur. Het is wel een goed geschreven geschiedenis, niet alleen van een boek, maar ook van een gemeenschap, en je zult geen spijt hebben als je het gelezen hebt.