Interview: Audrey Niffenegger - De tweeling van Highgate

Audrey Niffenegger is geboren in 1963 in het idyllische South Haven in de staat Michigan. Haar familie verhuisde naar Evanston in Illinois toen zij klein was. Ze heeft voor het grootste deel van haar leven in of dichtbij Chicago geleefd. Zij begon met het maken van prints in 1978 met hulp en les van William Wimmer. Niffenegger werd opgeleid tot visuele kunstenaar aan School of the Art Institute of Chicago en ontving haar MFA (Master of Fine Arts) van Northwestern University’s Department of Art Theory and Practice in 1991.Zij heeft haar kunstboeken, drukken, schilderijen, tekeningen en strips sinds 1987 tentoongesteld in de Printworks Gallery Chicago.

Haar eerste boeken waren gedrukt handgebonden in uitgaven van tien. Twee hiervan zijn sindsdien commercieel gepubliceerd door Harry N. Abrams: The Adventuress and The Three Incestuous Sisters.

In 1997 had mevrouw Niffenegger een idee voor een boek over een tijdreiziger en zijn vrouw. Zij begon aan de roman te werken en publiceerde de Vrouw van de Tijdreiziger in 2003 met onafhankelijke uitgever Macadam/de Kooi. Het was een internationale bestseller, die inmiddels ook verfilmd is.

In 1994 kwam een groep boekkunstenaars, papermakers en ontwerpers tezamen om een nieuw centrum van boekkunsten te stichten; het Columbia College Chicago Center for Book and Paper Arts. Mevrouw Niffenegger maakt deel uit van deze groep en doceerde vele jaren boekkunsten als professor in MFA. Heden ten dage doceert zij nog bij de Universiteit van Colombia; momenteel het vak schrijven, wat zich in tekst-beeld verhoudingen specialiseert. Audrey Niffenegger heeft ook voor de Newberry Library, Penland School of Craft en andere hoger onderwijs instellingen gedoceerd.

De tweede roman van Niffenegger, Her Fearful Symetry, werd gepubliceerd in 2009 door Scribner (V.S.), Jonathan Cape (UK) en veel andere uitgevers wereldwijd. Hier in Nederland verschijnt het boek deze maand onder de titel De tweeling van Highgate. Dit was een goede reden voor mij om naar het Ambasade hotel in Amsterdam af te reizen en haar een paar vragen voor FOK! te stellen.

U bent een kunstenares, daarnaast doceert u ook aan het Columbia College Center in Chicago. Wat heeft u er nu toe bewogen om daarnaast ook romans te gaan schrijven?

Het begon allemaal met een idee wat ik had. Dat idee wilde ik in eerste instantie omzetten naar wederom een grafische roman. Maar omdat het over tijdreizen gaat realiseerde ik mij al bijna meteen dat dit veel beter en gemakkelijker in romanvorm verteld kon worden. Ik besefte me dat het springen in tijd  in een stilstaand grafisch beeld haast onmogelijk uit te beelden was zoals ik dat graag wilde. Dat heeft mij doen besluiten om het tot een roman om te zetten. Met als resultaat The Time Travelers Wife.

Is er een groot verschil tussen uw werk als kunstenares en als schrijfster?

Wanneer je kijkt naar de beleving van het doen, ja. Als kunstenares werk ik met materie, je kunt het zien, je kunt het voelen en de voortgang is ook altijd duidelijk. Als schrijfster heb ik alles in mijn hoofd. En hoewel je dat allemaal terug kunt lezen, kun je toch altijd maar een heel klein deel in een keer zien. Dat maakt de beleving tussen de twee erg verschillend. De inspiratie en het beginnende idee zijn wel bij beide hetzelfde. Meestal begint het met iets visueels, maar soms worden die beelden wel weer geïnspireerd door literatuur, bijvoorbeeld een gedicht. Voor mij voelt het op het gebied van de inspiratie beide hetzelfde. Ik maak geen onderscheid tussen kunst en roman, maar probeer ze juist vaak samen te voegen. Ik zie het eigenlijk ook allemaal als het vertellen van een verhaal.

Wanneer u een roman schrijft, houdt u zich dan aan een bepaald schema of schrijft u enkel wanneer u er zin in heeft?

Ik schrijf alleen maar wanneer ik zin heb om te schrijven. Ik ken mensen die elke ochtend op een bepaald tijdstip opstaan. Zij schrijven dan vervolgens voor een vaststaand aantal uur, een x aantal woorden. Ik snap dat niet helemaal, die methode lijkt mij wat vreemd. Het zou in mijn geval mijn boeken ook niet ten goede komen.

Schrijft u altijd op een bepaalde plaats?

Over het algemeen schrijf ik gewoon thuis aan mijn bureau. Soms ga ik ook wel naar schrijverskolonies. Dat is heel prettig, daar krijg je een kamer. Het is er lekker stil, er wordt ook voor je eten gezorgd. Je hoeft je niet bezig te houden met de dagelijkse beslommeringen en ik kan me dan ook helemaal op het schrijven concentreren. Dat maakt het allemaal een stuk gemakkelijker.

De vrouw van de tijdreiziger is een grote hit. Alleen al in de VS zijn er 3 miljoen exemplaren van verkocht. Zorgde dit voor extra druk bij het schrijven van De tweeling van Highgate?

Het enige probleem was dat ik erg veel toerde na het uitkomen van De vrouw van de tijdreiziger. Waarschijnlijk heb ik dat ook langer gedaan dan dat ik eigenlijk had moeten doen. Ik was dus met niets anders bezig dan met rondreizen en van hot naar her te rennen. Hierdoor was het heel erg moeilijk om te starten met De tweeling van Highgate. Dat was eigenlijk het enige grote probleem. Omdat ik ook al wat ouder ben en geen professionele/gepubliceerde schrijfster werd tot na mijn veertigste, daarvoor was ik mijn hele leven kunstenares. Daardoor was mijn belangrijkste waarde en dus ook mijn streven originaliteit. Toen ik dus aan mijn tweede roman begon wilde ik dat het anders werd dan De vrouw van de tijdreiziger. In mijn achterhoofd wist ik wel dat de meeste mensen het liefste weer een tweede versie van De vrouw van de tijdreiziger wilde. Voor mij was het wel duidelijk dat er dus wel wat mensen teleurgesteld zouden zijn bij het uitkomen van De tweeling van Highgate, omdat het tweede boek niet hetzelfde is als het eerste. Maar daar staat tegenover dat ik er zelf wel erg veel plezier uitgehaald heb om een totaal ander boek te schrijven.

Hoe is De tweeling van Highgate tot stand gekomen, bent u begonnen met een thema, een plot of waren de karakters er eerst?

Ik ben begonnen met het karakter van Martin, hij lijdt aan sterke dwangneurose. Ik heb een vriend die een ernstige vorm van dwangneurose heeft en hij is heel slim en ook erg goed in het uitleggen van hoe het is om er mee te leven. Als persoon is hij niet zoals Martin, Martin is geen kopie van hem, hij heeft me alleen geïnspireerd voor Martin. Deze vriend inspireerde me echt tot het schrijven over iemand die een dwang neurose heeft. En ik kwam erachter dat wanneer je ergens begint en dan vragen stelt, je steeds verder komt. Zoals in dit geval met Martin. Wat nu wanneer iemand zodanig last heeft van dwangneurose dat hij zijn appartement niet uit kan? En wat als er dan iemand langskomt om hem te bezoeken, een jonge vrouw? En wie is die jonge vrouw, wat doet zij wanneer ze hem niet bezoekt? Dit leidt tot een soort van optelsom van karakters en vervolgens stel ik bij hen natuurlijk ook weer vragen, waardoor zij ook weer een eigen verhaal krijgen. Hieruit komt langzaam maar zeker dan een complete wereld vol verhalen.

Waarom hebt u nu specifiek gekozen voor een spookverhaal als 2e boek?

Dat is een grappige vraag. In het begin was het helemaal geen spookverhaal. Het idee van een geest kwam in het verhaal doordat Highgate een erg dure buurt is om in te wonen. Het was dan ook onmogelijk dat de tweeling daar zomaar zou kunnen wonen op die jonge leeftijd. Zij hadden dat nooit kunnen betalen. Dus toen begon ik te bedenken hoe het voor hen dan wel mogelijk zou zijn om daar te wonen. Op een gegeven moment bedacht ik dat ze een rijk familielid zouden hebben en diegene zou overlijden en hen het huis na laten. Vervolgens ging ik denken wie dat familielid dan zou moeten zijn en waarom zij hen dit zomaar zou nalaten. Zo ontstond het karakter Elsbeth. Ik mocht Elsbeth erg graag en kreeg er dan ook spijt van dat ik haar als het ware al vermoord had voordat ze überhaupt bestond. Dus toen kwam ik op het idee dat ze wel in het verhaal kon blijven als geest. Het was dus een heel nonchalant besluit wat tot de geest leidde, maar uiteindelijk ging het een hele grote rol in het verhaal spelen. Maar de eerste twee jaar zat er niets van een geest in het boek.

Er zit heel erg veel symmetrie in het boek, de oorspronkelijke titel is ook Her Fearful Symmetry. Wat hebt u zelf met symmetrie?

De symmetrie kwam het boek in doordat ik de tweeling had bedacht, Valentina en Julia. Die zette me aan het denken, een tweeling is niet enkel twee mensen, maar nog veel meer. Het levert ook meteen een structuurmotief op waar ik het boek op kan bouwen. Ik heb altijd al van symmetrie gehouden, het is een gemakkelijke manier van organiseren binnen een afbeelding. Hoewel je er niet teveel van moet gebruiken, want dan wordt het saai. Ik ben ook een groot fan van het regisseurswerk van Peter Greenaway. Wanneer je hem kent, ken je hem waarschijnlijk van The Cook, The Thief, The Wife, and her Lover. Hij doet heel veel met symmetrische composities binnen zijn filmsets. Maar nu dwaal ik een beetje af. In mijn boek leek het me een goed thema vanwege de hoofdrol van de tweeling. Door hen ben ik ook op het idee gekomen om het boek als het ware symmetrisch te laten groeien. Alles in het boek heeft een wederhelft, een tegenpool, een spiegel, een kopie, alle belangrijke plotelementen gebeuren minimaal twee keer en alle karakters hebben soms ook zowel een tegenpool als een kopie. Zo zijn er bijvoorbeeld dus twee tweelingen. Er zijn drie appartementen boven elkaar, de tweeling woont in de middelste en zowel boven als onder hen een alleenstaande man. Dus zelfs de ruimtelijke relaties zijn symmetrisch. Dit is natuurlijk niet gemakkelijk om direct te zien wanneer je het boek voor de eerste keer leest. Want de eerste keer dat je het leest, lees je het voor het verhaal en wil je weten wat er gebeurt. Maar wanneer iemand het voor de tweede maal leest en weet dat symmetrie een belangrijke rol heeft, dan zie je het en wordt het allemaal een stuk duidelijker.

Hoe bent u bij Highgate Cemetery gekomen als een van de meest belangrijke plaatsen voor in uw boek?

In de jaren '90 ben ik naar Highgate Cemetery geweest en het is daar zo uitzonderlijk mooi. Ik heb toen ook de rondleiding gehad en ik wist hoe het daar georganiseerd was, dat alles werd onderhouden door een vrijwilligersorganisatie. En het had gewoon iets, het is haast als een geheime wereld. Het is heel interessant, raar en ook aantrekkelijk, omdat je er niet altijd naar binnen kan wanneer je wilt. Ook de verhalen die eraan vastzitten, van het kerkhof zelf en alle personen die er begraven liggen, zijn erg boeiend. (o.a. zoals de natuurkundige Michael Faraday, de kunstenaarsfamilie Rossetti, lesbische auteur Radclyffe Hall en Karl Marx) Daarom heb ik gekozen voor Highgate.

De vrouw van de tijdreiziger is ook verfilmd (Nederlandse DVD release op 08-08-2010). Hebt u deze film zelf ook gezien?

Nee, ik heb de karakters zelf gecreëerd, ik heb een beeld van ze en een band met ze. Hierdoor heb ik mijn eigen verfilming in mijn hoofd. Tijdens het schrijven heb ik wel vaak gedacht over hoe het eruit zou zien wanneer het verfilmd zou worden.

Zou u ook graag zien dat Her Fearful Symmetry verfilmd wordt?

Ik ben zeker geïnteresseerd om het te proberen. Met de verfilming van The Time Traveler's Wife hebben ze de meeste film in Toronto geschoten, dat is ook een van de redenen waardoor ik heb besloten de film niet te bekijken. De plaatsen in dat boek zijn namelijk hele specifieke en echte plaatsen, met ook een bijzondere betekenis voor mij. En het feit dat ze dus in Toronto filmde in plaats van Chicago, waar het verhaal eigenlijk speelt, was voor mij niet ideaal. Toen men met het idee voor een verfilming kwam had ik eigenlijk maar drie wensen; het moest op de exacte plaatsen gefilmd worden, ze mochten het einde niet veranderen en er moest een fatsoenlijke soundtrack bij. Helaas is geen van deze wensen uitgekomen. Bij een verfilming van Her Fearful Symmetry zou ik het me dus alleen kunnen voorstellen wanneer het ook echt in Highgate gefilmd zou worden. En dat zou nog wel moeilijk kunnen worden.