Boek & Theater: Koningin Lear - Tom Lanoye
Wanneer je je als student Engels naar een hervertelling van Shakespeare begeeft, gaan er toch altijd wat vragen spelen: wat zullen ze gaan doen met die bepalende karakters? In welke tijd gaan ze het verhaal plaatsen? En wat gaat er verloren door al deze aanpassingen? Dit waren ook vragen die ik mijzelf stelde toen ik op 1 april, nee dat is geen grap, plaatsnam in de Rotterdamse Schouwburg voor Koningin Lear.
Vooraf had ik mijzelf al enigszins kunnen vermaken met het script van Tom Lanoye, dat is uitgegeven in boekvorm. Het jammere daaraan is dat je je dus echt totaal geen beeld kan maken van wat je als toeschouwer te wachten staat. De regieaanwijzingen die Lanoye heeft aangebracht, verschaffen enigszins voldoende informatie, maar ik moest me toch tot het programmaboekje wenden, wilde ik een duidelijk beeld krijgen van wat mij nou precies te wachten stond. Daaruit moest worden vastgesteld dat er wel is gehannest met de verhaallijnen van Shakespeare. Zo is een centraal figuur in het toneelstuk de huisadvocaat Kent, waarin zich drie Shakespeariaanse personages bevinden. Deze rol wordt overigens fantastisch neergezet door Gijs Scholten van Aschat.
In Koningin Lear, de titel zegt het al, is de koning uit de fantasie van Shakespeare geen koning, maar een keiharde zakenvrouw. Elisabeth Lear heeft in de loop der tijd het bedrijf dat haar ouders startten nog verder uit weten te bouwen tot een waar imperium. Dat heeft echter zo zijn keerzijde, zeker in een tijd van turbulente economische schommelingen. De toeschouwer wordt meegenomen naar de vooravond van de grootste financiële crisis uit onze eeuw, die van 2008. Lear Inc. staat op springen, maar Elisabeth wil nergens iets van weten. Ze roept haar zonen die avond bij elkaar en split het bedrijf, en daarmee de meest waardevolle portefeuilles, op in drieën, elk een plekje voor haar drie zonen in het bedrijf. Haar jongste zoon Cornald weigert, en met die beslissing verandert de toon in het stuk volledig. Lear gaat op zoek naar zichzelf en ondervindt de gevolgen van haar toenemende geheugenverlies. Ook de overige twee zonen komen achter hun ware aard. Het stuk ontpopt zich langzamerhand tot een waar dramatisch spektakel.
In de rol van Elisabeth Lear zien we Frieda Pittoors, die al sinds 2005 verbonden is aan de Toneelgroep Amsterdam. Zij weet Lear neer te zetten zoals niemand anders kan. De dialogen met Oleg (Vanja Rukavina) zijn uiterst humoristisch en dramatisch tegelijkertijd, maar ook de dialogen met andere personages weten de toeschouwers in de greep te houden. Ook de rol van Gregory, gespeeld door Roeland Fernhout, is er een die opvalt. Hij weet de ruwe humor van het stuk en daarmee aangeslagen toon te belichamen en met wat flinke vloekpartijen de serieuze zaak die aangevochten wordt aan het licht te brengen.
Koningin Lear is niet zomaar een hervertelling van Shakespeare; het brengt een transformatie aan die nog lang in het geheugen bij mij rond zal blijven dwalen als ik volgend jaar college ga krijgen over het originele stuk van de Engelse toneelschrijver. Voor nu kan ik alleen maar mijn uiterste bewondering uitspreken voor Tom Lanoye, die eerder al zijn transformatiekrachten demonstreerde met hamlet vs hamlet. Het boek leest eigenlijk zoals Shakespeare nu nog gelezen wordt, door studenten zoals ik die enigszins een boodschap en een diepere moraal proberen te vinden in die afwisseling van blank vers en vrij vers, jambische pentameters en voornamelijk die afwisseling van karakters. Want dat is toch ook iets wat toneel uiteindelijk zijn kracht meegeeft.
