Frank Zappa - A Token Of His Extreme

Op 27 augustus 1974 gaven Frank Zappa & The Mothers Of Invention een concert voor een handjevol publiek in de KCET-studio in Los Angeles. Een intieme setting dus. Zappa betaalde de locatie, de crew, de filmploeg en de productie uit eigen zak. Het was zijn bedoeling dat het concert zou worden uitgezonden op de Amerikaanse televisiezenders. Daar is het echter nooit vertoond. (Grappig: in de extraatjes op de dvd zit een interview met Zappa tijdens de Mike Douglas Show uit 1976, waarin hij vertelt dat zijn concertfilm door alle Amerikaanse zenders is geweigerd en alleen is uitgezonden in Frankrijk en Zwitserland.) Nu, bijna veertig jaar later, verschijnt het hele concert op dvd onder de titel die Zappa had bedacht voor de tv-uitzending: A Token Of His Extreme.

Voor een ieder die het nog niet weet: Frank Zappa was een Amerikaanse componist, gitarist, bandleider, filmmaker, sociaal commentator en satiricus die leefde van 21 december 1940 tot 4 december 1993. Hij mocht tijdens zijn leven meer dan zeventig albums uitbrengen, maar zijn drieënvijftigste verjaardag niet vieren. Prostaatkanker. Sinds zijn dood beheert het familiebedrijf Zappa Family Trust (onder leiding van weduwe Gail Zappa) zijn creatieve nalatenschap. Sommigen noemen dat beheer ‘zorgvuldig’, anderen ‘krampachtig’. Sinds het verscheiden van Zappa brengt de ZFT regelmatig nagelaten werk uit, waarvan sommige uitgaven zeer relevant zijn en andere wat overbodig aandoen. Vraag is derhalve of deze dvd A Token Of My Extreme ter zake doet.
 
Veel van de opnames zien we niet voor het eerst; nogal wat stukken staan ook op de dvd The Dub Room Special. Daar werden de opnames uit de KCET-studio afgewisseld met beelden van de 1981-tour en allerhande geneuzel en ongein in de montagestudio. Hier zien we (bijna) het gehele concert. Volgens de hoesinformatie heeft Zappa het beeldmateriaal zelf geëdit. We moeten er rekening mee houden dat het begin jaren zeventig is. Concertregistraties staan dan nog in de kinderschoenen. We zien niet altijd de juiste solist in beeld. Om het geheel op te leuken is de montage tijdens solo’s retesnel. (Ik word er ramgek van.) Ik ben in het bezit van een bootleg-dvd die ook A Token Of His Extreme heet en waarin het beeldmateriaal in ruwere vorm is te zien. Daar is de beeldvoering veel rustiger. Bij de credits van deze officiële versie staat vermeld: ‘DVD-ordainment & a/d/d Art Directions – Gail Zappa’. Ik vermoed dat de ‘snelle’ montage pas bij de productie van deze dvd is gedaan, maar zeker ben ik niet. Wat me in ieder geval opvalt, is dat de beeldkwaliteit prima is, ook al is er niets aan opgepoetst.
Een niet onbelangrijke visuele bijdrage heeft Bruce Bickford geleverd. Zappa ontdekte hem in 1974 en zijn kleianimaties zijn bijzonder indrukwekkend. Echt goed aansluiten bij de muziek doen ze echter niet, waardoor het wat onsamenhangend lijkt. Ook tijdens de animaties weer die retesnelle montage. (Ik word er ramgek van.) Maar verbluffend blijven ze, die kleimannetjes die als razende transformeren in monsters, die bizarre omgevingsmutaties en die caleidoscopische nachtmerries. Vervelend is dat we de kleianimaties te zien krijgen op cruciale momenten in de show: bijvoorbeeld tijdens een gierende gitaarsolo. Destijds dacht Zappa waarschijnlijk dat het publiek het niet zo interessant zou vinden om muzikanten close-up te zien spelen; naar mijn mening maakte hij daarmee een grote vergissing.

Hoe leuk of afleidend al dit visuele spektakel mag zijn, de nadruk blijft liggen op de muziek en het concert. Want dat is absoluut de moeite waard. Het geluid is in PCM stereo en klinkt scherper dan hetzelfde materiaal dat op The Dub Room Special staat.
We krijgen alle ‘grote’ stukken uit deze belangrijke periode in Zappa’s carrière: Montana, Stinkfoot, Florentine Pogen, Son Of Orange County en More Trouble Everyday. Voor mij zijn Inca Roads en Pygmy Twylyte de sleutelstukken: imposant, complex en toch ook bijzonder luchtig vertolkt. Wat dan weer jammer is, is dat er enkele opnames van het concert ontbreken (en die staan dan weer wel op de bootlegversie). Zo missen we bijvoorbeeld Cosmik Debris en Approximate.

Zappa wist zich in 1974 omringd met een vijftal geweldige muzikanten. Op het moment van deze tv-opname heeft de band het materiaal al flinke tijd vertolkt. Dat betekent niet dat we een belegen of saaie show voorgeschoteld krijgen. Integendeel, het klinkt allemaal fris en avontuurlijk. Vreemd is dat niet. Zappa zorgde ervoor dat geen enkel optreden ooit hetzelfde was. Niet alleen was bij ieder concert de setlijst totaal anders, maar ook was er veel aandacht voor improvisatie en onverwachte wendingen. Zappa dirigeerde zijn band de gekste kanten op en de insidergrappen vliegen je om de oren.

Chester Thompson en Tom Fowler vormen een ritmesectie die de perfecte basis legt: strak waar het moet, maar los als het kan. Daar speelt Ruth Underwood (ik ben verliefd) haar onnavolgbare marimbapartijen dan overheen. Zanger en saxofonist Napoleon Murphy Brock is al vanaf het begin geheel bezweet; zijn ‘exotic dancing’ werkt zeer aanstekelijk. (Hij vertolkt vandaag de dag nog altijd het Zappa-materiaal met The Grandmothers.) Op mij maakt vooral George Duke veel indruk. Anderhalf jaar voor deze opnames had hij nog tegen Zappa gezegd: ‘Ik zing niet en ik speel geen synthesizer.’ Moet je ‘m hier eens zien en horen!
Maar de grote meester is Zappa zelf. Met name zijn gitaarwerk is weer om je vingers bij af te likken. Zappa verstond de kunst van de lange gitaarsolo, zonder in oeverloos gepiel te vervallen. Hij is strak, los, bij vlagen zeer melodieus, maar vooral ook abstract en bizar. (U begrijpt: ik ben een liefhebber.)
Het veelal jonge publiek lijkt het allemaal wat gelaten over zich heen te laten komen en blijft netjes op de grond zitten. Dat zal de opdracht wel geweest zijn. Ik zou niet stil hebben kunnen zitten bij dit swingende, funkende, rockende en geestige concert.  

Extra’s:
Naast een discografie en dvd-grafie treffen we het eerder genoemde deel uit een Mike Douglas Show van 1976 aan, waarin Frank Zappa te gast is. Hij heeft dan net het album Zoot Allures uitgebracht en in het interview vertelt hij iets over zijn muzikale achtergrond. Vervolgens speelt hij een waanzinnige versie van Black Napkins met het studio-orkest, dat overigens geheel buiten beeld blijft. In het gespreksdeel dat daarop volgt, legt hij de geschiedenis van de tv-opnames voor A Token Of My Extreme uit en laat hij er een minuut of wat van zien. Voor de fans is dit zeventien minuten durende extraatje zeker niet nieuw, maar nu hebben we hem dan ‘officieel’.

Conclusie:
Ondanks het niet-opgepoetste beeld en de onvolledigheid van het concert geeft deze DVD een zeer goede indruk van het werk van Frank Zappa uit de periode die door veel van zijn fans wordt gezien als een van zijn beste. De vertolkingen zijn subliem en de spelvreugde spat ervan af. Al met al een zoveelste essentiële uitgave in ’s mans toch al zo imposante oeuvre. Aanrader!
Nu nog de Roxy-dvd. Gail?

Bezetting:
Frank Zappa (guitar, vocals)
Napoleon Murphy Brock (sax, flute, vocals)
George Duke (keyboards, vocals)
Tom Fowler (bass)
Ruth Underwood (percussion)
Chester Thompson (drums)