Doctor Who: The Name of the Doctor

Het is bijzonder dat één van de populairste, en sowieso de langstlopende, sci-fi series een hoofdfiguur heeft die naadloos door elf opeenvolgende acteurs wordt gespeeld en, oh ja, wiens naam we niet eens kennen.

Doctor Who: The Name of the Doctor - poster

Wie had verwacht dat The Name of the Doctor daadwerkelijk de naam van de Doctor zou onthullen? Niemand hier? Inderdaad. De Doctors naam is een geheim, niet alleen in-story, maar ook voor ons: wat hebben wij eraan om zijn naam te weten? Niets. Hij is gewoon wie hij is: the Doctor. Die goede oude Doctor, gekke man met een blauwe doos. Is zijn grootste geheim zijn naam? Misschien, maar Steven Moffat introduceerde vanavond een veel groter, en wellicht veel onbegrijpelijker, geheim, in een moment dat ons keihard vooruit stuwde naar alle beelden en berichten die we hebben gezien over de 50th anniversary-aflevering, die op 23 november wordt uitgezonden.

Zo hard zelfs, dat we minuten na het zien van The Name of the Doctor alweer vergeten zijn wat er ook alweer gebeurde. De kern van het verhaal: "Silence will fall when the question is asked," zo luidt de les die we leerden in seizoen vijf en zes. Even checken: gaf de Doctor antwoord? Nee. Dat deed hij niet. "On the fields of Trenzalore, at the fall of the Eleventh, when no living creature can speak falsely or fail to answer," liet de onthoofde Dorium Maldovar ons weten in The Wedding of River Song, "a question will be asked." We kregen de indruk dat De Vraag zou zijn: "Doctor who?" en dat klopte: The Great Intelligence stelde de vraag enkele keren aan the Doctor, maar het was River Song die antwoord gaf. Onhoorbaar voor ons, maar wel voor de deuren van de tombe van de Doctor, waar hij begraven is. Want ook de Doctor, zo leerden wij vanavond, kent een einde.

Het einde zagen we niet; we vlogen een beetje ergens ruim na het einde naar binnen, dankzij een, eh, conference call die plaatsvond in de dromen van, op Amy en Rory na, alle Moffat-companions die de Doctor heeft gehad. Clara was daar onderdeel van, ook al begreep ze misschien niet heel veel van de situatie. Kort daarvoor zagen we, fangasm galore, fragmenten van de eerdere Doctors, met Clara in de achter- of voorgrond. Alsof ze er altijd al was. "Clara hasn't just met the Doctor three times before," zo luidde een nieuwsgierigmakende teaser over deze aflevering, en dat blijkt behoorlijk te kloppen. Zij was er vanaf het begin. Zij was er vóór An Unearthly Child, en erna, en nog vele keren daarna. In het afgelopen seizoen hebben we een aantal keer gezien dat de TARDIS het niet zo op Clara had, maar als je goed kijkt zie je dat Clara degene is geweest die de Doctor en de TARDIS, deze specifieke TARDIS, bijeen bracht. "Ik zou dat niet doen, Doctor, die TARDIS stelen. Deze moet je hebben." Direct terug naar zijn allereerste begin. Moffat en Neil Gaiman mogen even uitvechten hoe het dan zit dat de TARDIS kan beweren dat zij de Doctor heeft uitgekozen, zoals ze beweerde in The Doctor's Wife.

Doctor Who: The Name of the Doctor: Doctor and friends

De aflevering vanavond begon, zoals het eigenlijk hoort, op Gallifrey. Je hebt het eerst niet door, want een paar onbelangrijke monteurs, of technici, zijn bezig in een workshop. Mensen, denk je, lekker bezig. Natuurlijk denk je dat. Fout! Het zijn Time Lords, en ze merken dat iemand een TARDIS steelt. Haren overeind: TARDIS steelt? We blijken precies daar te zijn waar het avontuur begon voor onze held; wanneer hij zijn TARDIS stal. Wanneer hij Clara voor het eerst tegenkwam, zo leren we direct. Wat volgt is een reeks beelden van de Doctors. Zonder het zeker te weten denk ik dat we in de aflevering alle, of bijna alle, tien vorige Doctors hebben gezien, zoals al eerder dit seizoen. Vooral de beelden van William Hartnell, de First Doctor of, zoals men in 1963 dacht, gewoon de Doctor, waren een prachtige ervaring. De meeste Whovians die wel eens hebben gezocht naar oude afleveringen kennen van de eerste paar Doctors alleen beelden in zwart-wit. Immers; Doctor Who stamt nog van vóór het kleurentijdperk. De beelden waren ingekleurd, dat was duidelijk te zien, maar ach, het was tof. Dus daar was hij: de First Doctor, lopend tussen de TARDIS'en, eentje aan het kiezen om te stelen. Zijn afwezige blik als Clara hem roept; de Doctor zoals hij ooit begon. De Doctor zoals we 'm misschien weer eens moeten meemaken. Misschien is het leuk om weer een oudere acteur te casten als the Doctor. De opvolger van Matt Smith dan, niet de nieuwe Doctor die vanavond geïntroduceerd werd, waar ik zo op terugkom.

Stilte zal vallen als de vraag wordt gesteld. Zoals de Doctor ooit zei: "I never realized it was my silence. My death." Trenzalore gaat over zijn dood, zo weet de Doctor, en wanneer hij door de precaire situatie van zijn vrienden wordt gedwongen koers te zetten voor Trenzalore, wordt hij emotioneel. Emotioneel zoals we Eleven nooit hebben gezien. David Tennant's Doctor heeft vaak genoeg met een kop vol tranen langs de camera gestaard, maar voor Smith was dit een significant moment. Hij moet naar Trenzalore. Geen keus. Zijn stilte en zijn dood, zijn beide daar te vinden.

Het bleek mee te vallen. Ja; zijn dood is daar te vinden. Maar niet zoals je denkt. Hij is daar al dood. En begraven. Het bewijst dat hoewel de Doctor iemand is die kan hergenereren wanneer hij de dood nadert, ook hij een laatste hergeneratie kent. Of dat zijn twaalfde zal zijn, zoals al sinds Mawdryn Undead (1983) als vastgesteld feit wordt gezien door de fans, is natuurlijk niet duidelijk. Maar als Steven Moffat, de grootste fan van de show en daarom terecht aan het roer, specifiek naar een manier zoekt om die limiet van twaalf hergeneraties te verwijderen, heeft hij die nu misschien gevonden. Want wanneer River Song zijn naam spreekt als antwoord op de vraag die niet beantwoord mag worden, openen de deuren van de tombe. Of van de TARDIS, want dat is het eigenlijk. Wie zich ooit afvroeg of een TARDIS met haar eigenaar sterft, heeft bij deze het antwoord. Over deze TARDIS, althans.

Doctor Who: The Name of the Doctor: The Great Intelligence en The Whisper Men

Eenmaal in de tombe aangekomen blijkt de centrale console verdwenen te zijn. Waarom zou die er ook zijn? De TARDIS is net zo dood als de Doctor. In de plaats van de time rotor vinden we de levensstroom van de Doctor. Een time tunnel, een open wond. En open wonden kunnen worden binnengedrongen, zo redeneert Zijne Grote Intelligentie. Richard E. Grant, die sinds The Snowmen de Great Intelligence speelt, had ooit een rol als de Doctor. Tien jaar geleden, toen de BBC het veertigjarige bestaan vierde van de serie, die op dat moment al sinds 1989 niet meer uitgezonden werd en waarvan alleen in 1996 een eenmalige terugkeer was geweest, maakte de omroep een geanimeerde korte serie van Doctor Who onder de titel Scream of the Shalka. Op dat moment, toen Russell T Davies' herstart van de serie nog geen feit was, gold Grants optreden als een officieel optreden: na Paul McGann als de Eighth Doctor was hij simpelweg de negende. Christopher Ecclestons rol in de nieuwe serie werd later de officiële voortzetting, maar voor twee korte jaren was Richard E. Grant de Ninth Doctor. Dat juist hij, in de rol van de Great Intelligence, via de open wond van de overblijfselen van de Doctor in zijn tijdstroom springt is door dit feit alleen maar leuker: het geeft de Shalka Doctor toch een klein beetje, als ware het een kanttekening, een leuk plekje.

De tijdstroom is ook hoe Clara veranderde van 'gewoon een companion' in 'the impossible girl'. Hoe kan het dat zij op meerdere punten in tijd en ruimte terugkomt? Simpel, de Doctor is zo'n beetje overal, en nu zij ook. Het opent mogelijkheden voor Jenna-Louise Coleman om, wanneer ze de serie allang verlaten heeft en is opgevolgd door een andere actrice, nog regelmatig terug te keren in kleine of grote cameo's, in diverse avonturen van de Doctor. Clara is immers in zijn gehele tijdstroom te vinden, en daar is nauwelijks een limiet aan.

De Vraag die nooit beantwoord moet worden. Dat is hoe Dorium de vraag omschreef. Nooit was duidelijk waarom niet, en nog steeds is dat enigszins een vaagheid. Moffat heeft ons het moment laten zien waarop de vraag gesteld wordt en wat erop volgde: stilte van de Doctor. En zijn dood. Maar Doriums bewering, dat geen levend wezen zou kunnen liegen of het antwoorden zou kunnen laten, lijkt niet geheel te kloppen. De Doctor heeft niet geantwoord; River heeft dat voor hem gedaan. Is dat valsspelen? Moffat liegt. De Doctor liegt. Dat weten we. Loog Dorium? De religieuze orde The Silence wilde koste wat kost voorkomen dat de Doctor Trenzalore zou bereiken zodat hij er nooit aan toe zou komen om De Vraag gesteld te horen worden. Zodat hij nooit zou hoeven antwoorden. Ze bedachten dat ze hem dan maar moesten vermoorden. River Song was het instrument van de Silence; zij moest voorkomen dat de Doctor zou antwoorden. Gek genoeg deed ze dat ook, maar niet op de wijze die de focus was van het vorige seizoen. Ze voorkwam dat de Doctor hoefde te antwoorden door dat voor hem te doen.

Doctor Who: The Name of the Doctor

Wat is er precies zo gevaarlijk aan het beantwoorden van De Vraag? Het is de sleutel tot zijn tombe. Als dat het antwoord is, dan is de volgende vraag; welk gevaar schuilt er in de tombe? "The Doctor has a secret that he will take to his grave." Daar, in het graf, vinden we het geheim: een vorm van de Doctor die we niet kennen. In de levensstroom, toegankelijk door de time tunnel in zijn graf, komen we terecht in zijn complete leven. Ja, dat is gevaarlijk. Da's genoeg om een religieuze orde voor op te richten, me dunkt. Maar dat is niet alles. Want in het hart van de levensstroom, daar waar alle elf Doctors vandaan komen, is een twaalfde figuur. Nadat de Great Intelligence de naam Valeyard al had laten vallen en dit mysterieuze figuur in beeld kwam gingen Whovians overal overeind zitten: wie is dat? Zij die de berichtgeving over de 50th anniversary al hadden gevolgd begonnen het misschien al iets eerder te vermoeden dan de aflevering het duidelijk maakte, maar het mysterieuze personage in de schaduw was simpelweg de Doctor zelf, gespeeld door niemand minder dan John Hurt.

Hurt is de afgelopen maanden al in foto's gezien in de outfit van Christopher Eccleston's Doctor, wat al voor diverse speculaties heeft gezorgd. Omdat een Doctor na hergeneratie, in de recente seizoenen althans, nog even de outfit van zijn vorige incarnatie draagt, was een eerste speculatie snel gemaakt; Hurt zou de Ninth Doctor spelen. Niet zoals Grants vergeten Doctor, niet zoals Ecclestons officiële Doctor, maar als een 'vergeten officiële Doctor'. De enige hergeneratie die namelijk nooit in beeld is geweest, is die van de Eighth naar de Ninth Doctor. Wat als Paul McGanns Doctor leidde tot John Hurt en Hurts Doctor tot Christopher Eccleston? En dat door de Time War de Doctor dat zelf, eh, vergeten is?

Ach, het zijn speculaties. Het kan prima zijn dat Moffat een nog ingewikkelder plan heeft. Misschien is Hurt de vorm van de Doctor in non-lichamelijke vorm. De kern-Doctor. Misschien is hij daadwerkelijk de Valeyard. Misschien heeft Moffat een opvolger bedacht voor concepten als The Other en The Valeyard. Misschien moeten we daarop hopen, want net zoals we nooit de naam van de Doctor moeten leren, kunnen sommige andere mysteries uit het leven van de Doctor misschien maar beter in de schaduw blijven. Nieuwe mysteries willen we hebben. Zeker als Steven Moffat ze ontwerpt.

De Silence wilden dat De Vraag nooit beantwoord zou worden. Vette pech: dat is gebeurd. De tombe is open. De Great Intelligence maakte alle goede daden van de Doctor ongedaan. Clara, echter, was geboren om de Doctor te redden, en dat deed ze. Dus pech voor G. Intelligence. Maar als het gevaar groter was, als dat gevaar huist in de rol van John Hurt, "The one who broke the promise", dan is het verhaal dat Steven Moffat begon in The Eleventh Hour, na drie volle seizoenen, nog steeds niet verteld. En dat is geweldig.