FOK! Irak-dossier

Veel FOK!kers zullen de strijd tegen Irak nog kennen van de groene beelden vol lichtflitsen. Met het bord op schoot voor de televisie, CNN op scherp. Om maar niets te hoeven missen van de oorlog in het olierijke staatje Koeweit. Maar de (oorlogs)geschiedenis van het land begon al veel eerder. Met dit overzicht willen we je wat meer inzicht geven in de geschiedenis van Irak.

De geschiedenis tot 1958

Voor de Eerste Wereldoorlog maakte Irak deel uit van het Ottomaanse Rijk. In de oorlog bezetten Britse troepen het land echter, waarna het onder Brits mandaat kwam. Pas in 1932 kreeg het land zijn onafhankelijkheid, maar een groot deel van de Britse invloed bleef en ook de Britse troepen bleven in het land.

In de Tweede Wereldoorlog waren veel Irakezen voor de Nazis. De anti-Britse houding groeide, voornamelijk doordat de Britten nog zo massaal aanwezig waren in het land. In 1941 volgde er een staatsgreep, waarbij machthebbers aan het roer van het land kwamen die openlijk hun bewondering voor Hitler uitspraken. Groot-Brittannië besloot daarop met zijn leger in actie te komen. Hoewel een sjeik het Iraakse volk opriep tot een heilige oorlog tegen de Britten, kon dat leger de machthebbers al na een aantal maanden verjagen. Het land kreeg vervolgens weer een regent.

In 1948 werd de staat Israël uitgeroepen. Dat lokte een enorme reactie uit in de Arabische landen. Een militaire actie was het gevolg, waarbij ook Irak met 18.000 soldaten zijn bijdrage leverde. De oorlog werd echter verloren. Het land ging zich vervolgens richten op de oliewinning. In 1953 werd Irak een koninkrijk.

1958: Saddam Hoessein dient zich aan

Vanuit het leger groeide de kritiek op de pro-Britse politiek van Irak. De oppositie bundelde zich. Er ontstond een nieuwe partij, de Baath partij, waarbij ook de toen 21-jarige Saddam Hoessein zich aansloot. In 1958 kwam het tot een staatsgreep, waarbij de ex-regent, de koning en de toenmalig premier werden vermoord. De macht kwam in handen van generaal Abd al-Karim Qasim. Hij kreeg echter problemen met de tweede man van de partij Arif, de mensen die aan de coup hadden deelgenomen en de Baath partij, die in 1959 een aanslag op hem pleegde waarbij Hoessein nauw betrokken was. Die poging mislukte.

In 1963 slaagde een staatsgreep wel. Qasim werd vermoord en Arif werd president. Een oom van Saddam werd premier. Om de leiders tegen volgende staatsgrepen te beschermen werd de Nationale Garde opgericht, een elite-eenheid die nog altijd huist in Bagdad. In deze periode begon Hoessein de macht naar zich toe te trekken. Samen met zijn oom zette hij binnen de Baath partij een geheim veiligheidsapparaat op. In 1964 pleegde hij een staatsgreep, waarna hij in de gevangenis belandde. Na twee jaar ontsnapte Saddam en met hulp van leden uit zijn partij werd de president in 1968 afgezet.

De oom van Saddam nam het stokje van de president over. Saddam Hoessein werd één van zijn belangrijkste vertrouwelingen. Hij bleek een kei te zijn in het zuiveren van politieke tegenstanders en het ontdekken van samenzweringen tegen zijn oom. Hij klom snel op en had vanaf 1975 feitelijk de touwtjes in handen. Zijn oom trad in 1979 af, waarna hij meteen door Hoessein werd opgevolgd.

Hoessein aan de macht

De in 1937 geboren Saddam Hoessein heeft een grote bewondering voor de Russische dictator Stalin. Tegen vrienden zei hij ooit: "Wacht tot ik aan de macht kom, dan zal ik Irak besturen zoals Stalin Rusland bestuurd heeft." Ook heeft hij een grote haat tegen Joden. Zo geeft hij bijvoorbeeld geld aan Palestijnse terroristen die Joden willen vermoorden. Hij ontpopt zich als een meedogenloze leider. Daarmee begon hij op een partijbijeenkomst, waarbij hij onder het genot van een sigaartje rustig hoort hoe vele leden van de partij bekennen tegenstander van hun leider te zijn. Zij krijgen de doodstraf.

Al tientallen jaren probeerden bevolkingsgroepen zich van Irak af te scheiden. Rond 1980 kwamen die groepen weer in beweging. Na een aanslag op vice-premier Tariq Aziz, waarachter een sjiïetische groepering bleek te zitten, besloot Saddam het sjiïetische Iran te veroveren. Hij dacht dat het land militair niet veel voorstelde en dat een oorlog snel afgelopen zou zijn. Hij onderschatte de Iranezen. De Iraanse leider Khomeini riep de heilige oorlog uit. Het maakte hem niet uit hoeveel slachtoffers er zouden vallen. Zelfs kinderen moesten tegen de indringers vechten. In 1982 kwam het tot een tegenoffensief. Irak wilde een staakt-het-vuren, maar werd door Iran uitgelachen.

Irak, dat veel bijval kreeg in de Westerse wereld en zelfs door de Amerikanen met satalietgegevens over Iraanse troepen werd geholpen, zette massaal chemische wapens in en de oorlog ging voor Saddam de goede kant uit. Destijds werd daar door het Westen nauwelijks een probleem van gemaakt. Na acht jaar oorlog accepteerde Iran in 1988 een door de VN voorgesteld staakt-het-vuren. Het gevecht tegen de opstandige Koerden in Noord-Irak ging echter gewoon door. En na het gebruik in Iran schroomde Saddam niet om ook tegen zijn eigen burgers chemische wapens in te zetten. Vele duizenden onschuldige burgers kwamen door gifgasaanvallen om.

De oorlog in Koeweit

De oorlog met Iran had Irak veel geld gekost. Het land had schulden en kon deze niet aflossen. Saddam liet zijn oog vallen op het rijke oliestaatje Koeweit. Op 2 augustus 1990 viel zijn leger Koeweit binnen. Na een korte oorlog werd het land vier weken later tot proivincie van Irak uitgeroepen. En wederom was Saddam de mist ingegaan. Gesteund door een coalitie van Westerse en Arabische landen bouwde de Amerikaanse president Bush een enorm leger op. In november 1990 werd door de Veiligheidsraad in een resolutie de onvoorwaardelijke terugtrekking geëist. Wanneer het land weigerde zou het worden aangevallen. Het land gaf geen krimp. Op 16 januari 1991 begonnen de bombardementen op Irak. Een grondoffensief volgde. Saddam liet nog scudraketten op Israël en Saoedi-Arabië afvuren, maar het leger brak geen potten tegen het moderne leger van de geallieerden. Een woedende Saddam liet zijn leger de aftocht blazen, maar niet voordat de oliebronnen in Koeweit in brand waren gestoken. De Amerikaanse bevelhebber generaal Norman Schwarzkopf stond nu voor de keus: doorgaan tot Bagdad was bereikt om het regime van Saddam omver te werpen of stoppen met de oorlog. Men besloot om Saddam te laten zitten en eind februari werd een wapenstilstand getekend.

De inspecties en de huidige toestand

Na de wapenstilstand werd Irak door de Veiligheidsraad gedwongen inspecteurs toe te laten die het wapenarsenaal zouden moeten onderzoeken en ontmantelen. Zij ontdekten veel meer chemische wapens dan tot dan toe werd aangenomen. Ook bleek Irak biologische wapens te bezitten, waaronder de miltvuurbacterie. Het land beschikte verder over lange afstandsraketten die gericht stonden op Israël en met biologische middelen waren geladen. Bij een eventuele aanval met kernwapens zouden die meteen op het land worden afgeschoten.

De inspecteurs hadden het in hun werk niet gemakkelijk. Men werd gepest en geïntimideerd. In 1998 reageerde Irak met Operatie Desert Fox, waarin Irak vier dagen lang werd gebombardeerd. Dat was de doodsteek voor de wapeninspecties, de inspecteurs werden niet meer in Irak toegelaten. De Veiligheidsraad was verdeeld over de aanpak van Irak en er volgden geen sancties.

In 2001 kwam de zoon van ex-president Bush, George Bush jr., aan de macht. Na de aanslagen op 11 september richtte de Amerikaanse regering zich ook weer op Irak. Onder zware druk van de Amerikanen ging de Veiligheidsraad in november 2002 overstag en werd er een resolutie aangenomen waarin Irak verplicht werd nieuwe VN-inspectieteams toe te laten. Tegenwerking van de inspecteurs zou worden beantwoord met militair ingrijpen.

Om de resolutie bij te zetten bleef Amerika bouwen aan een coalitie en aan de troepenmacht in de golfregio. Met krachtige uitspraken hoopte het land Irak op de knieën te krijgen om de waarheid te vertellen, maar veel vertouwen was er niet.

Dit verhaal over de geschiedenis van Irak is een bewerking van de geschiedenis die te vinden is op de website van 2vandaag.