Voor Beter OV wil opheldering over gang van zaken bij NS

Maatschappij Voor Beter OV legt in een open brief aan de Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, de minister van Financiën, de directievoorzitter van de NS en de Raad van Commissarissen van de NS de vinger op een aantal zere plekken. Aanleiding is de ellende die over treinreizigers wordt uitgestort.

In de brief vraagt de reizigersorganisatie onder meer aandacht voor een gewenst onderzoek naar de gang van zaken rond de stakingsacties, een voorstel tot bevriezing van het salaris van conducteurs, een tariefmatiging voor reizigers en ondertoezichtstelling van de NS-top. Hieronder volgt de integrale tekst van de open brief. 

Open brief aan:
De Staatssecretaris van IenW,
mevrouw Vivianne Heijnen
De Minister van Financiën,
mevrouw Sigrid Kaag
De interim-directievoorzitter van de NS,
de heer Bert Groenewegen
De voorzitter van de RvC van de NS,
de heer Gerard van de Aast

Amsterdam, 2 september 2022

Geachte mevrouw Heijnen, mevrouw Kaag, heer Groenewegen, en heer Van de Aast ,

I Inleiding

Namens de Maatschappij Voor Beter OV schrijf ik u deze open brief. Ik richt mij tot u in uw hoedanigheid van politiek opdrachtgever van de NS, beheerder namens de Staat van de aandelen van de NS, directievoorzitter van de NS en voorzitter van de Raad van Commissarissen van de NS.

Waarom schrijf ik u deze open brief? Het zijn barre tijden voor de NS-klant. Gisteren. Vandaag. Morgen. Het ongemak dat over de treinreizigers wordt uitgestort, is u allen goed bekend.

In deze brief ga ik met name in op de volgende onderwerpen:

Onderzoek stakingsacties
Voorstel bevriezing salaris conducteurs
Voorstel tariefmatiging
Ondertoezichtstelling NS-top
Bevoordeling Grand-Prix-vervoer

II Onderzoek stakingsacties
Er zijn recentelijk gedurende vier dagen zogenaamde “estafettestakingen” geweest, nadat de vakbonden en de NS-directie het niet eens konden worden over een nieuwe CAO. Hoewel deze acties door de bonden werden bestempeld als regionale estafette-acties, betrof het op alle dagen acties met landelijke uitstraling en forse reizigershinder door het hele land. Het waren dus landelijke acties.

Het begrip “regionaal” kan men op twee manieren opvatten:
1. Geografisch regionaal: in een bepaalde regio rijden geen treinen. Geen treinen die zouden worden gereden door personeel van standplaatsen die in die regio liggen, en geen treinen die zouden zijn gereden door personeel van standplaatsen die buiten die regio liggen. Buiten die regio zouden de treinen dan rijden, ook met personeel van de getroffen standplaatsen.
2. Standplaatstechnisch regionaal: Alle diensten die vanuit een bepaalde standplaats zouden worden gereden, vervallen. Maar de diensten die door personeel van andere standplaatsen zouden worden gereden, rijden gewoon, ook in de regio waarbinnen de standplaatsen wegens de estafette-actie geen personeel leveren. Er wordt wel bijgestuurd, maar de totale hoeveelheid treindiensturen groeit niet door extra inzet van personeel van andere standplaatsen.

De bonden blijken tegelijkertijd beide actievormen tegelijk te hebben gehanteerd. Dat was niet nodig geweest, wanneer partijen een ‘gentlemen’s agreement’ hadden gesloten, namelijk dat vrijgekomen ritten buiten de stakingsregio's niet als ‘besmet’ zouden worden beschouwd, in ruil voor dat personeel uit andere regio's niet in de stakingsregio zou rijden. Een soort uitruil dus. Personeel en NS-top wijzen naar elkaar over de vraag, hoe het kon gebeuren dat zo’n akkoord niet is gesloten. Ook zijn er vraagtekens te plaatsen bij het besluit van de NS om afgelopen dinsdag het binnenlandse treinverkeer in het gehele land stil te leggen.

Onduidelijk is, wat de bonden nu precies in de stakingsaanzegging hadden aangekondigd. Ook is onduidelijk in hoeverre centralisatie van de bijsturing op het OCCR een rol speelde.

Aan de staatssecretaris van IenM en de Minister van Financiën verzoeken wij een onafhankelijk onderzoek te laten uitvoeren naar de gang van zaken met betrekking tot de stakingen. Aan de NS-top verzoeken wij eventueel verder door de bonden aangekondigde stakingen wegens disproportionaliteit aan de rechter voor te leggen met het verzoek, deze te verbieden.

III Voorstel bevriezing salaris conducteurs
De afgelopen dagen hebben meerdere NS-medewerkers en vakbondsvertegenwoordigers aan ons laten weten dat de loonsverhogingen bij de NS de afgelopen jaren zijn achtergebleven bij de inflatie. We hebben de NS-directie om opheldering gevraagd. De NS heeft ons telefonisch laten weten dat de loonstijgingen wél gelijke tred hebben gehouden met de inflatie. Ons is nog niet duidelijk wie nu gelijk heeft: de NS of de vakbeweging. Voor Beter OV vindt dat sommige groepen NS-personeel wegens wanprestatie voorlopig dienen te worden uitgesloten van loonsverhogingen. Dit licht ik onderstaand toe.

Het is op zich logisch dat het NS-personeel in de beloning wordt gecompenseerd voor de inflatie. Immers, die inflatie is tot heden telkens ook voor 100% doorberekend in de jaarlijkse tariefstijging. Het is dus alleszins redelijk dat die inflatiecorrectie ook aan het personeel wordt uitbetaald. Maar een randvoorwaarde is wel dat de reiziger waar voor zijn geld krijgt.

Qua personeel bestaat de NS in grote lijnen uit 3 pijlers.
1. Monteurs, onderhoudsmensen, informanten en lokettisten op stations, administratie en staf
2. Machinisten
3. Conducteurs

De eerste twee groepen doen in het algemeen hun werk prima naar behoren. Ze zetten alles op alles om zo veel mogelijk treinen rijvaardig en netjes te houden, en geven goede informatie op stations. Machinisten besturen de treinen nog steeds op een comfortabele manier en het voorbijrijden van een rood sein is een relatieve zeldzaamheid.

Voor de conducteurs geldt dit helaas niet. Een veel te groot deel van de conducteurs loopt de kantjes ervan af. Metingen, zowel door sympathiserende reizigers als door onszelf, wijzen uit dat de trefkans zo’n 4% is. Die is dus veel te laag. Conducteurs houden zich doorgaans op in een niet-bediende cabine of een eersteklasafdeling en zijn voor reizigers onvindbaar. Heel veel conducteurs, die toch ‘het gezicht van de NS’ zijn, gooien de reputatie van het hele bedrijf -en dus ook van hun collega’s- te grabbel.

Voor de eerste twee groepen geldt dat ze gewoon een fatsoenlijke loonstijging behoren te krijgen. Voor de derde groep geldt dit niet. Voor Beter OV stelt voor, om de huidige conducteurs geen loonstijging toe te kennen zolang de trefkans conducteur niet tot een goed niveau is gestegen. En duidelijk meetbaar. Voor nieuw aan te trekken conducteurs zou moeten gelden dat zij wel een op het prijspeil van heden toegespitst startsalaris krijgen, maar dat in hun arbeidsvoorwaarden wordt opgenomen dat hun mate van door de trein gaan (en dus zichtbaarheid voor reizigers) wordt gemeten en dat bij onderprestatie een loonkorting of ontslag volgt.

Voor Beter OV dringt er bij de NS-directie op aan deze waterscheiding toe te passen. Immers, reizigers betalen hoge tarieven en mogen dus -ook waar het om de sociale veiligheid gaat- waar voor hun geld verwachten.

Intermezzo: Is het de rol van een reizigersorganisatie om zich te bemoeien met de salarisperikelen van een vervoerbedrijf? Ja. Consumenten hebben in een vrije markt meningen over, en invloed op, het beloningsbeleid. Een beroemd voorbeeld is de kopersstaking die uitbrak toen Albert Heijn na een enorm boekhoudschandaal een nieuwe directeur aanstelde: de heer Anders Moberg die tegen een enorm hoog salaris aan de slag ging. Klanten organiseerden een kopersstaking die Albert Heijn tot de orde riep. Bij een monopolist als de NS kunnen klanten niet stemmen met de voeten; vandaar dat hun belangenvertegenwoordigers weldegelijk hun invloed mogen aanwenden wanneer er iets mis is met de salarissen, die immers door de betalende klanten worden opgebracht.

IV Tariefmatiging
De door de NS aangekondigde verdere kaalslag van de dienstregeling kan niet zonder gevolgen blijven en reizigers dienen te worden gecompenseerd.

In de NS-plannen worden treinreizigers geconfronteerd met ronduit beroerde treindiensten. De met veel publiciteit gestarte tienminutentreinen rijden dan nog maar eens per kwartier; sommige halfuurdiensten worden zelfs uurdiensten. Ook moeten reizigers vaker gaan overstappen, terwijl het nog onduidelijk is of de NS een goede wachtregeling (op aansluitingen) zal organiseren, waarvoor ruimte vrijkomt op het spoorwegnet nu dat minder druk wordt bereden. Evenmin is duidelijk of de NS in staat zal zijn de resterende treinen voldoende lang te maken zodat iedereen behoorlijk kan worden vervoerd.

Al met al krijgen reizigers niet de kwaliteit die ze redelijkerwijze mogen verwachten. Daarom bepleit Voor Beter OV een prijsverlaging van tien procent voor alle tarieven. Dus voor losse reizen met of zonder korting, en ook voor alle abonnementen. De tariefmatiging zou per 1 oktober moeten ingaan en duren totdat het treinaanbod weer gelijk is aan dat van 2019, het laatste jaar voor Corona. Ook dienen de tarieven voor het jaar 2023 vooralsnog te worden bevroren op het huidige niveau min tien procent.

Los van de aangekondigde dienstregelingsverslechteringen is er nog een reden voor tariefmatiging: benzineprijzen voor automobilisten zijn door overheidsmaatregelen gematigd, terwijl de treintarieven nog niet naar beneden zijn bijgesteld.

V Ondertoezichtstelling NS-top
In haar Kamerbrief van 23 augustus jongstleden schrijft de Staatssecretaris dat ze door de NS frequent schriftelijk en mondeling op de hoogte zal worden gehouden van de voortgang van hun aanpak. Dat is naar ons oordeel onvoldoende: dat is toch slechts een soort verantwoording achteraf. Daarom bepleiten wij dat de NS-top onder toezicht zal komen van een aantal door de Tweede Kamer te benoemen wijze mannen en vrouwen, die ingrijpen wanneer de NS onverstandige besluiten dreigt te nemen.

VI Bevoordeling Grand-Prix-vervoer
Op 2, 3 en 4 september rijdt de NS met een topfrequentie naar Zandvoort. Net als vorig jaar 12 treinen per uur. Personeelstekort staat dit niet in de weg, terwijl elders in ons land de treindienst wegens ditzelfde personeelstekort is afgeschaald. En op andere spoorlijnen heeft de NS van 2 tot en met 4 september extra grote aantallen treinen opgeheven om dit mogelijk te maken. Naast zeer slechte frequenties zijn ook de aansluitingen dan vaak heel slecht, soms met wachttijden van ruim een half uur. Reizigers die niets met autosport te maken hebben, draaien dus op voor de bevoordeling van het vervoer naar een raceauto-evenement.

Maar het wordt nog erger. Bezoekers van een voetbalwedstrijd in de Amsterdam-ArenA en van popconcerten in twee naburige poptempels is te verstaan gegeven dat er op 3 september voor en na die wedstrijd en concerten geen treinen zullen stoppen op de naburige stations omdat in de weinige resterende treinen (zie boven) de drukte anders te groot wordt.

Dus de NS zet alles op alles om de organisator van een autosportevenement volledig te faciliteren, maar laat de organisatoren van een voetbalwedstrijd en een popconcert totaal in de kou staan. En hun bezoekers dus ook.

Graag verneem ik u aller mening over deze gang van zaken.

VII Tot besluit
Door de aangekondigde maatregelen voldoet de NS opnieuw niet aan de concessie-eisen voor de HSL. De gevleugelde uitspraak van de NS-directie: “U kunt op ons rekenen”, wordt opnieuw niet waargemaakt. Dit kan naar ons oordeel niet zonder gevolgen blijven.

Ook verzoeken wij u het plan om de NS opnieuw een onderhandse concessie te verlenen, te heroverwegen. Immers, niet alleen de in deze open brief aangehaalde zaken zijn van belang, eerder dit jaar faalde de NS ook al meermaals op grove wijze.

De huidige slechte gang van zaken is mede mogelijk door de veel te soepele thans geldende concessie-eisen. Het Ministerie van IenW is een adviesronde gestart over het Programma van Eisen voor de nieuw te verlenen NS-concessie. Ambtenaren van het ministerie van IenW hebben Voor Beter OV namens de Staatssecretaris van IenW uitgesloten van deze adviesronde. Wij verzoeken u te bewerkstelligen dat Voor Beter OV alsnog over dit voor reizigers doorslaggevende eisenpakket zal mogen adviseren.

In deze open brief worden vingers op veel zere plekken gelegd. Wij hopen dat u allen zult reageren op wat wij hier schrijven. Wij zijn voornemens uw reacties te publiceren op onze website voorbeterov.nl.

Namens Voor Beter OV kijk ik uit naar uw reacties en groet ik u vriendelijk met de meeste hoogachting.

Rikus Spithorst,
Voorzitter Maatschappij Voor beter OV