'Onze democratische rechtsstaat functioneert niet'

Hoogleraar staatsrecht en voormalig ombudsman Alex Brenninkmeijer schetst in dagblad Trouw een deprimerend beeld van de rechtsstaat in Nederland. Naar aanleiding van de affaire Kinderopvangtoeslag, waarbij ouders ten onrechte van fraude werden beschuldigd en soms tienduizenden euro's in de schulden werden gewerkt, lijkt Brenninkmeijer furieus.

Vooral het feit dat sommige bestuurders 'veinsden' dat ze van niets wisten komt hard aan bij de voormalig Ombudsman. "Alsof ze voor het eerst over de problemen hoorden. Ze wisten het gewoon."

Brenninkmeijer is daarvan overtuigd, omdat hij diezelfde bestuurders, inclusief verantwoordelijk minister Lodewijk Asscher, in zijn tijd als Ombudsman al gewaarschuwd had voor het keiharde fraudebeleid en de enorme boetes die daaruit konden voortvloeien.

"We signaleerden toen al hoe problematisch het fraudebeleid uitwerkte, bijvoorbeeld met de WW. Maar de bewindslieden gaven geen krimp. Mijn opmerkingen werden alleen voor kennisgeving aangenomen. Ook in de Tweede Kamer overigens. Laat hem maar praten, dachten ze."

Tegen de grondwet in
"De Haagse politieke cultuur is erg gesloten, heeft een houding van: wij weten het beter. Maar wat je ook als overheid doet, je mag niet tegen de grondrechten van burgers ingaan en je moet ze behoorlijk behandelen", zo geeft hij een bruggetje naar het schenden van de grondwet.

"Onze wetten worden niet eens getoetst aan de grondwet. Daar begrijpen ze zelfs in een land als Polen niets van; daar zit de constitutionele toetsing van wetten in het systeem. Wij hebben in Nederland een regenteske benadering van het openbaar bestuur. Kabinet en parlement kunnen wetten maken zonder zich ergens wat van aan te trekken."

Lees ook: 5000 euro bijstand terugbetalen vanwege zakgeld kinderen

Zo is Brenninkmeijer duidelijk dat met de toeslagenaffaire de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden, iets wat door de toeslagencommissie helaas in een andere vorm werd gegoten. "De conclusie moet een politiek compromis zijn geweest. De commissie noemt fraudebestrijding ook opeens een grondbeginsel. Dat is onzin, want het gaat bij grondbeginselen uitsluitend om de rechten van burgers."

"We hebben een wetgever die zich niet aan de rechtsstaat houdt, een uitvoerder die de wet klakkeloos opvolgt, zonder zich om de grondrechten en de behoorlijkheid te bekreunen, en een rechter die zich gouvernementeel opstelt en het beleid alleen maar bevestigt. Alle macht is in Nederland samengeklonterd. Onze rechters geven burgers structureel minimale kansen om een zaak te winnen."

Trias politica komt niet meer terug
Brenninkmeijer is negatief gestemd over deze ontwikkelingen van de Nederlandse rechtsstaat en is ervan overtuigd dat de trias politica, waarin de wetgevende, rechterlijke en uitvoerende machten elkaar controleren, niet meer terugkomt. "Daarvoor zijn we te monistisch geworden."