Britten bespreken Brexit-alternatieven

Mick (Philosocles)

De Britse premier Theresa May zegt dat ze terug naar Brussel gaat om alternatieve plannen voor te leggen over de Ierse grens. Dat is het struikelblok waardoor ze haar exitdeal met de EU niet door het parlement krijgt. De grens is open sinds het internationaal erkende Goede Vrijdag-vredesverdrag uit 1998, en bij terugkeer van grenscontroles is de vrees dat het oude conflict ook terugkeert.

Afgelopen week ging het Lagerhuis akkoord met een motie die 'alternatieve regelingen' voor het in de exitdeal opgenomen vangnet eist. Twee weken eerder leed May met haar deal de grootste nederlaag uit de Britse parlementaire geschiedenis.

Het vangnet regelt dat het Verenigd Koninkrijk in de douane-unie van de EU blijft zolang er geen andere regeling zoals een handelsdeal is, waarmee kan worden bereikt dat de grens tussen Noord-Ierland en de Ierse Republiek openblijft.

De 'harde Brexit'-vleugel in Mays Conservatieve Partij eist echter ofwel een tijdlimiet op die regeling of het recht dat Londen zich er eenzijdig uit kan terugtrekken, maar daar voelt Dublin niets voor. Dus welke andere mogelijkheden zijn er dan? De BBC noemt er vier.

1: Terugtrekking zonder Noord-Ierland
De Ierse hoogleraar Karl Whelan wijst erop dat het vangnet oorspronkelijk alleen maar over Noord-Ierland ging: enkel dat landsdeel zou in de douane-unie blijven. Maar omdat Mays gedoogpartner de DUP een verschil in regels tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk afwijst, gaat het over het hele land.

Dus, zegt Whelan, mag Londen zich uit het vangnet terugtrekken mits Noord-Ierland er maar in blijft. Sluiten de Britten vervolgens handelsdeals met andere landen, dan gelden die niet voor Noord-Ierland.

In het geval van zo'n vangnet dat alleen voor Noord-Ierland geldt, stelt Whelan voor om na vijf jaar een Noord-Iers referendum te houden. De Noord-Ieren mogen dan zelf beslissen of ze in de douane-unie van de EU willen blijven.

2: Europese douane-associatie
Ook het IFO-instituut van de Universiteit van München heeft een plan: een permanente douane-associatie tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU. Die moet verder gaan dan de douane-unie die de EU met Turkije heeft, waardoor de Britten niet alleen maar EU-regels volgen maar actief deelnemen aan het vormgeven van de regels.

Het IFO erkent dat dit de Ierse grens niet 'soepel' houdt en dat het de Britten effectief in de gemeenschappelijke markt voor goederen en diensten zou houden. Dus zou de EU met een tegen-concessie moeten komen, namelijk dat de vier vrijheden van goederen, diensten, kapitaal en personen niet langer ondeelbaar is.

Omdat het Brexitreferendum voornamelijk door Leave werd gewonnen vanwege weerstand tegen het vrije verkeer van personen, zou de concessie van Brussel op dat gebied moeten zijn. De EU zou de Britten dus deelname aan de markt voor goederen, diensten en kapitaal moeten bieden, maar ook toestaan hun eigen keuzes te maken op het gebied van persoonlijke mobiliteit, aldus het IFO.

3: Duidelijkere politieke verklaring
Voormalig Europarlementariër Andrew Duff zegt in een artikel voor de European Policy Centre dat de EU de tijdelijke aard van het vangnet beter moet benadrukken.

Dat moet gebeuren in de politieke verklaring die apart bij Mays exitdeal werd gevoegd. Volgens Duff staat daar weliswaar in dat het niet de bedoeling is dat de vangnetregeling voor altijd is, maar zou het taalgebruik duidelijker en krachtiger kunnen.

Duffs voorstel komt feitelijk op neer op een soort inspanningsverplichting voor de EU om tot een handelsovereenkomst met de Britten te komen, die de Ierse grens ook open kan houden. May is echter op zoek naar juridisch bindende wijzigingen aan de exitdeal, en daaraan voldoet dit plan niet. Echter, als de klok maar ver genoeg is doorgetikt tot de Brexitdatum van 29 maart en de angst in het Lagerhuis voor een no-deal exit maar groot genoeg is, is het niet uitgesloten dat Mays alternatief hierop neerkomt, en door het Britse parlement wordt goedgekeurd.

4: Ierland uit de douane-unie
Ten slotte stelt Mays voormalig adviseur Nick Timothy in de Daily Telegraph voor dat de Ierse Republiek de douane-unie van de EU verlaat. In plaats daarvan moet dan een gezamelijk douanegebied met Ierland, Groot-Brittannië en de EU wordt gecreëerd. Daarmee zouden controles aan de Ierse grens overbodig zijn, maar er zouden nieuwe douaneprocedures tussen Ierland en de EU voor in de plaats komen.

Volgens Timothy kan er worden voortgebouwd op bestaand beleid en zou zijn plan Ierse bedrijven en consumenten aan beide kanten van de grens beschermen. De Noord-Ierse economie-correspondent voor de BBC John Campbell wijst er echter op dat het idee dat de Britten via de Brexit de Ierse positie binnen de EU zouden ondermijnen, in Ierland uitermate slecht zou vallen.

Overigens was het Timothy die premier May medio 2017 overhaalde om vervroegde verkiezingen uit te schrijven waardoor ze haar meederheid in het Lagerhuis verspeelde en afhankelijk werd van de DUP. In zekere zin is de huidige impasse dus aan hem toe te schrijven.

De volgende Brexitstemming in het Lagerhuis staat gepland voor halverwege deze maand.