EU: Brexitdeal ligt vast

Mick (Philosocles)

Het Britse Lagerhuis gaf premier Theresa May dinsdagavond opdracht terug naar Brussel te gaan om opnieuw over de Ierse grens te onderhandelen. Het was de eerste keer dat er een meerderheid was voor 'een Brexitdeal'. Het probleem is wel dat onduidelijk is 'welke Brexitdeal', behalve dat de Ierse vangnetregeling eruit moet. Maar daar voelen Ierland en de andere EU-lidstaten niets voor. May en haar Ierse evenknie Leo Varadkar gaan wel met elkaar praten.

Na het debacle van twee weken geleden waarbij Mays EU-exitdeal met de grootste meerderheid in de parlementaire geschiedenis werd weggestemd, zijn de Britse tabloids nu lyrisch over de 'triomf' van de premier. Ze wist via een amendement aan te tonen dat haar deal op een meerderheid kan rekenen mits de zogeheten Ierse backstop wordt aangepast. Maar tegelijkertijd sprak het Lagerhuis zich met een ander amendement uit tegen een Brexit zonder deal, en dat is een dreigement waarmee de premier graag in Brussel wil blijven zwaaien.

In Dublin wordt over dat tweede amendement voorzichtig opgelucht ademgehaald. Een harde Brexit zou immers een fors probleem betekenen voor de grens met Noord-Ierland. Die was in de tweede helft van de vorige eeuw onderwerp van een bloedige strijd tussen republikeinen en unionisten; een voortzetting van de Ierse onafhankelijkheidsstrijd van een halve eeuw eerder. Totdat het Goede Vrijdag-vredesakkoord een einde maakte aan deze zogeheten Troubles met de garantie van een open grens.

Het vangnet moet garanderen dat die grens na de Brexit onder alle omstandigheden openblijft. Er is anderhalf jaar over onderhandeld, maar dinsdag maakte het Britse parlement met 317 tegen 301 stemmen duidelijk dat het uit de exitdeal moet worden verwijderd. En dat maakt de Ieren nerveus.

Open grens en onzichtbare grens
Het venijn zit hem in het onderscheid tussen open grens en onzichtbare grens. Bij een gezamelijke douane-unie zoals die er tussen EU-lidstaten onderling plus een aantal andere landen is, kunnen grenzen open zijn doordat regelgeving op elkaar wordt afgestemd. De Brexiteers in Mays Conservatieve Partij willen echter geen douane-unie met de EU, omdat dit de Britten beperkt bij het sluiten van hun eigen handelsakkoorden.

Brexit op de Ierse grensVoor de Ierse vangnetregeling was met de Britse regering afgesproken dat zolang er nog geen handelsakkoord met de EU is, het Verenigd Koninkrijk EU-regels blijft volgen: feitelijk een soort tijdelijke douane-unie. Maar de Brexiteers verzetten zich ertegen dat de Britten deze niet eenzijdig kan opzeggen. Dublin zegt echter dat een vangnet dat kan worden opgezegd niet de garantie biedt die nou juist de bedoeling van de regeling is.

Uiteindelijk zou een handelsakkoord dan een einde aan de backstop moeten maken, en mogelijk wil de Britse regering nu al op iets in die richting gaan aansturen, in plaats van de backstop. De grens met de Ierse Republiek zou dan niet echt open zijn, maar slechts onzichtbaar. Er vinden dan douanecontroles plaats bij bedrijven die over de grens opereren.

Dit idee werd echter al vroeg door Dublin van de hand gewezen, niet alleen omdat er dan vooruit wordt gelopen op zo'n handelsakkoord, maar ook omdat het Goede Vrijdagakkoord dan wordt gereduceerd tot een soort wisselgeld. Ierland, en dus de EU, zou zich dan feitelijk richting Britse regels moeten bewegen om grenscontroles tot een minimum te beperken danwel geheel te voorkomen. En het voorkomen ervan is voor Ierland van groot belang, omdat grens-infrastructuur tijdens de Troubles geregeld doelwit was van aanslagen.

Alleen over Noord-Ierland
Een eerdere variant van de vangnetregeling ging alleen over Noord-Ierland, maar die moest worden geschrapt omdat Theresa May door vervroegde verkiezingen haar meerderheid had vergokt en afhankelijk werd van de Noord-Ierse unionistische partij DUP. Die is mordicus tegen een verschil in regelgeving tussen Noord-Ierland en de rest van het Verenigd Koninkrijk. Maar twee weken geleden stemde zelfs deze partij Mays deal weg. En dinsdagavond schaarde de DUP zich achter het schrappen van de backstop uit de exitdeal.

Brexit-flessenpostIn de Ierse Republiek begint men nu te vrezen dat het Goede Vrijdagakkoord moet worden opengebroken om de Brexit te faciliteren, en daar zitten ze in Dublin niet op te wachten. De DUP, die tijdens de Troubles aan een van de strijdende partijen was gelieerd, heeft het Goede Vrijdagakkoord namelijk nooit erkend. Omdat ze nu gedoogpartner van Theresa May zijn, zou deze partij er ineens zijn stempel op kunnen drukken. Dit terwijl de DUP eigenlijk geen echte open grens wil, maar als 'Britser-dan-de-Britten' het liefst zo min mogelijk met Ierland te maken wil hebben.

De Ierse premier Leo Varadkar benadrukte woensdag weer dat er over vangnetregeling niet opnieuw kan worden onderhandeld. Europese Raad-voorzitter Donald Tusk en andere EU-leiders lieten zich in vergelijkbare bewoordingen uit. Hoe Mays pogingen om dit toch te proberen gaan uitpakken moet worden afgewacht, maar met de parlementsmotie tegen een no-deal Brexit lijkt de speelruimte voor de Britse premier beperkt. In de loop van woensdag spreken May en Varadkar met elkaar, aldus de BBC.