Waar dromen dieren over?

De kat ligt te snurken op de bank en maakt daarbij af en toe geluiden die ze normaal gesproken alleen maakt wanneer er een spreeuwtje op het dak van de buren zit. Betekent dit dat de freule in haar slaap droomt van het spelen met haar eten? De Amerikaanse wetenschapper Jason G. Goldman vermoedt van wel.

Je kan het ze natuurlijk vragen, maar dat heeft weinig zin. Een echt antwoord zal uitblijven. Wat er dan overblijft is observatie. Wetenschappers hebben twee wegen genomen om een antwoord te vinden op deze integrerende vraag. Volgens de ene methode werd het fysieke gedrag van dieren tijdens hun slaap waargenomen, bij de andere methode namen de onderzoekers een kijkje in de hersens van dieren tijdens hun REM-slaap.

Dit begon al in de zestiger jaren van de vorige eeuw. Er kwam aan het licht dat de mens tijdens zijn nachtrust meerdere fases van slaap doorloopt. Bij een daarvan viel het op dat het oog nogal overactief was. Mensen die tijdens dat deel van de slaap werden wakker gemaakt, verklaarden dat ze droomden. Het lichaam vertoont tijdens die fase veel kenmerken die we hebben met fysieke inspanning, maar gelukkig zit er een rem op de REM-slaap: onze spieren verstijven tijdens die fase, zodat we niet bepaalde dromen letterlijk doen uitkomen.

Onderzoekers viel het op dat andere dieren niet verschillen van de mens. Ook zij vertonen deze oogactiviteit. Een Franse wetenschapper lukte het om het deel van de hersenstam bij een kat te verwijderen dat verantwoordelijke is voor het verstijven van de spieren tijdens de REM-slaap. En wat gebeurde toen de poezelige seriemoordenaar deze fase onderging? In plaats van stil te blijven liggen, ging de kat op pad en vertoonde daarbij agressief gedrag. Dit liet zien dat katten wanneer ze slapen hetzelfde ondergaan als wanneer ze wakker zijn. Tijdens testen lieten katten fraaie staaltjes van een jachtpartij zien op een denkbeeldige prooi. Bij honden was dit niet anders, hoewel zij waarschijnlijk in hun dromen eerder jacht op eerdergenoemde kat maken, dan op muisjes.

Sommige mensen hebben hetzelfde probleem als de dieren die er lustig op los jagen tijdens hun slaap. Maar dan is het aangeboren. Deze aandoening heet Rem Slaap Gedragstoornis. Wanneer zij in de REM-fase zitten, dan bestaat de kans dat ze schoppen, springen en rondjes om het bed gaan wandelen. Ze beelden hun droom fysiek uit. Er zijn zelfs gevallen bekend van partners die onbewust verkracht zijn.

In 2007 hebben onderzoekers de hersenactiviteit van ratten gemeten, terwijl die slimme diertjes aan het rondrennen waren in een doolhof. Na een vermoeiende dag vielen de dieren in slaap en werd opnieuw de gekeken hoe de neurons in de de hippocampus zich gedroegen. Het hippocampus is een verfijnd deel van de hersens dat betrokken is bij het opslaan van nieuwe herinneringen, die betrekking hebben op bepaalde feiten en gebeurtenissen. Het zogenoemde expliciete of declaratieve geheugen. Wat bleek? Exact dezelfde activiteit werd waargenomen! De onderzoekers konden zelfs behoorlijk goed zien waar de ratten zich, tijdens hun droom, zich in het doolhof zouden bevinden.

Biologen van de universiteit van Chicago hebben iets vergelijkbaars gedaan bij de vrolijke fluiters die we zebravinken noemen. Zebravinken worden niet geboren met de klassiekers die ze doorgaans de buitenwereld in fluiten; deze moeten ze leren. Wanneer ze wakker zijn en hun lied ten gehore brengen, kan je aan het gedrag van de neuronen in hun voorhersenen, waar het geleerde opgeslagen ligt, behoorlijk goed afleiden om welke hit het gaat. Tijdens de REM-slaap vertoonden dezelfde neuronen geen willekeurig patroon, maar juist exact hetzelfde patroon als tijdens wakkere toestand. Wanneer zebravinkjes slapen, dromen ze dus nog steeds van het irritante nummer dat overdag al in hun kop zat.

Maar zijn de dieren zich er ook van bewust dat ze dromen? Maken ze onderscheid tussen de fysieke en de droomwereld? Zijn ze zich ervan bewust dat ze in hun dromen wèl succesvolle jagers zijn? Die vragen zijn een stuk lastiger te beantwoorden. Maar volgens meneer Goldman is in ieder geval afdoende aangetoond dat op het gebied van slaap en dromen weinig verschil zit tussen een aapsoort met kleren aan of een ander dier.