FOK!toen: herrezen uit ruïnes

In de commentaren onder de twee FOK!toen-stukken over The Star-Spangled Banner verzochten users om ook eens Europese volksliederen te behandelen, in het bijzonder die van ons en onze buren. Daarom vandaag in FOK!toen: het eerste van vier artikelen over de vier Duitse volksliederen in de Twintigste Eeuw.

De vier liederen in kwestie:
1 Volkslied van de DDR (1949-1991): 'Auferstanden aus Ruinen'
2 Officieus volkslied en partijlied der NSDAP (1933-1945): 'Horst Wessellied'
3 Huidige Duitse volkslied (1918-1945 / 1945-nu): 'Das Deutschlandlied'
4 De oorsprong van het Duitse volkslied (1797-1918): 'Gott Erhalte Franz den Kaiser'

We werken van nu naar toen en beginnen daarom met het meest recent geschreven lied, in mijn optiek het allermooiste volkslied dat ooit geschreven is: 'Auferstanden aus Ruinen', de nationaalhymne der DDR. Beluister het hier:

Opgestaan uit de ruïnes / Auferstanden aus Ruinen
En de toekomst toegewend / Und der Zukunft zugewandt,
Laat ons jou ten goede dienen / Laß uns dir zum Guten dienen,
Duitsland, verenigd vaderland. / Deutschland, einig Vaterland.
Oude nood moeten we bedwingen, / Alte Not gilt es zu zwingen,
En we bedwingen haar gezamenlijk / Und wir zwingen sie vereint,
Want het moet ons toch lukken / Denn es muß uns doch gelingen,
Om de zon mooier dan ooit / Daß die Sonne schön wie nie
Over Duitsland te laten schijnen. / Über Deutschland scheint.

Geluk en vrede zijn gegund / Glück und Frieden sei beschieden
Aan Duitsland, ons vaderland. / Deutschland, unserm Vaterland.
De hele wereld smacht naar vrede, / Alle Welt sehnt sich nach Frieden,
Reikt de volkeren uw hand. / Reicht den Völkern eure Hand. 
Als we ons broederlijk verenigen / Wenn wir brüderlich uns einen,
Zullen we de vijand des volks verslaan. / Schlagen wir des Volkes Feind!
Laat het licht der vrede schijnen, / Laßt das Licht des Friedens scheinen,
Zodat nooit meer een moeder / Daß nie eine Mutter mehr
Haar zoon beweent. / Ihren Sohn beweint.

Laten we ploegen, laten we bouwen, / Laßt uns pflügen, laßt uns bauen,
Leer en werk als nooit tevoren. / Lernt und schafft wie nie zuvor,
Onze eigen kracht vertrouwend, / Und der eignen Kraft vertrauend,
Zal een vrije generatie opstaan. / Steigt ein frei Geschlecht empor.
Duitse jeugd, het beste streven / Deutsche Jugend, bestes Streben
Van ons volk (is) in jou verenigd: / Unsres Volks in dir vereint,
Zul je Duitslands nieuwe leven zijn, / Wirst du Deutschlands neues Leben,
Zodat de zon, mooier dan ooit, / Und die Sonne schön wie nie
Over Duitsland schijnt? / Über Deutschland scheint.

En voor de liefhebbers van wat stevigers, de cover van de Duitse punkrockband MIA.:

Opstaan uit ruïnes, de toekomst tegemoet
Het volkslied werd specifiek voor de kersverse DDR in 1949 geschreven door de bekende Duitse dichter Johannes Becher en bezingt hoe de Duitsers als een feniks uit de as zullen moeten herrijzen. Van Berlijn tot Keulen en Dresden tot Hamburg waren de zonen dood, de steden kapot, de moraal voor een eeuw vernietigd, de industrie platgebombardeerd en de kampen ontdekt.

Behalve tot op de dag van vandaag schuldgevoelens te houden kon men maar één ding doen: opstaan uit de ruïnes, de toekomst toewenden en Duitsland ten goede dienen, zodat de zon mooier dan ooit over het land zou schijnen en het verleden zich nooit meer zou herhalen.

Reichstag anno 2012, destijds een ruïne in Oost-Berlijn. Alle foto's in dit stuk zijn zelf geschoten.

'45-'61: hoop op hereniging van Duitsland
Na de oorlog was Duitsland opgedeeld in vier bezettingszones: Frans, Engels, Amerikaans en Russisch. De eerste drie fuseerden uiteindelijk tot West-Duitsland, terwijl het Russische deel werd omgetoverd tot een socialistische heilstaat. Dat was echter in de paar jaar na de oorlog nog toekomstmuziek en de Duitsers hoopten vurig op een geleidelijke fusie van alle zones tot één verenigd, nieuw Duitsland.

Berlijnse Muur (nabij huidig Ministerie van Financiën)

Ook toen de DDR en BRD in 1949 ontstonden ging men uit van een langzame, maar zekere samensmelting van West en Oost. Toen echter datzelfde jaar de Russen de atoombom ontwikkelden, begon de wapenwedloop die tot opdeling van Europa in Warschaupact vs. NAVO zou leiden en werd uiteindelijk tussen 1955 en 1961 het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur gebouwd. De hoop op hereniging verdween daarmee als sneeuw voor de zon.

Alexanderplatz in Oost-Berlijn, de hoofdstad van de DDR

Tekst al snel controversieel, geuzenlied bij Die Wende
Hoewel 'Auferstanden aus Ruinen' van 1949 tot '91 het volkslied van de DDR was en bleef, werd de tekst alleen in de fifties en sixties standaard gezongen. Duitse jeugd kreeg de tekst weliswaar in groep drie al aangeleerd, maar officieel speelde men de laatste twintig jaar van het bestaan van Oost-Duitsland alleen de melodie.

Dit vanwege het feit dat men het in drie coupletten liefst vijf keer heeft over hereniging van Duitsland, en gezien de Koude Oorlog was dat onderwerp min of meer onbespreekbaar geworden. Zeker omdat het impliceerde dat daarmee ook de Muur en het Gordijn zouden verdwijnen.

De Karl Marx-Allee was bedoeld als de Oost-Duitse equivalent van de Champs-Elysées: 

Vanaf Die Wende, die in november 1989 begon toen men spontaan de Berlijnse Muur trotseerde en begon af te breken met mokerhamers. De demonstranten zongen trots de tekst en de twee jaar daarop werd de tekst op officiële gelegenheden en in tv-programma's weer gebruikt: het lied was veertig jaar na het schrijven actueler dan ooit. Ook tot slot van de allerlaatste tv-uitzending van het DDR-staatskanaal werd de versie mét tekst uitgezonden.

Hoofdkwartier van de Oost-Duitse geheime dienst, de Stasi 

Voorgoed geschiedenis
In oktober 1990 was het zover: Oost en West werden weer één. Het in West-Duitsland al gebruikte volkslied (vers drie van het Duitslandlied) werd daarop ook in het Oosten weer gezongen. Hoewel veel Duitsers het DDR-lied mooier vonden en vinden en er stemmen opgingen om 'Auferstanden aus Ruinen' te implementeren als volkslied van het huidige Duitsland, is het nooit zover gekomen en zal dat ook wel nooit gebeuren.

Het volkslied werd nog één keer officieel gedraaid, maar dat was een foutje: bij het staatsbezoek van Bondspresident Roman Harzog aan Brazilië op 23 november 1995, speelde de kapel van de lokale politieacademie van Porto Alegre de wijs van 'Auferstanden aus Ruinen'.

'Auferstanden aus Ruinen' was tekstueel, muzikaal en qua toepasselijkheid in de hele tweede helft van de Twintigste Eeuw -en eigenlijk tot op de dag van vandaag- verreweg het mooiste van de vier Duitse volksliederen die in FOK!toen de revue zullen passeren. Toch zal het waarschijnlijk ook sneller dan de andere drie voor eeuwig als speld verdwijnen in de hooiberg der geschiedenis.

Binnenkant van de Reichtstagkoepel

De volgende keer een wat controversiëlere FOK!toen over het tussen '33 en '45 populaire Horst Wessellied: Die Fahne hoch.

Nog één keer dan: nogmaals beide opnames van 'Auferstanden aus Ruinen' in één filmpje, nu met mooie DDR-foto's en -videobeelden erbij: