FOK!toen: Vrijdag de dertiende

2013 is geen goed jaar voor mensen met paraskevidekatriafobie. Vandaag is het namelijk alweer voor de tweede keer dit jaar vrijdag de dertiende en mensen met paraske (vrijdag) videkatria (dertien) fobie (angst) worden daar op zijn zachtst gezegd niet blij van. In veel landen wordt vrijdag de dertiende namelijk gezien als een ongeluksdag. Tenslotte bestaat de dag uit de combinatie van een vrijdag en het getal dertien, een tweetal aspecten die beide als voorbodes van misfortuin worden gezien. In andere landen kent men andere dagen als ongeluksdagen. Zo blijft men in Griekenland en Latijns-Amerikaanse landen liever binnen als het dinsdag de dertiende is. In Italië ziet men vrijdag de zeventiende als een ongeluksdag.

De oorsprong van vrijdag de dertiende

Voor de oorsprong van vrijdag de dertiende bestaan diverse verklaringen. Zo zien veel mensen vrijdag als een ongeluksdag omdat ze geloven dat Jezus op een vrijdag werd gekruisigd. Als die dag dan ook nog eens op een dertiende dag van een maand viel was het natuurlijk extra ongelukkig. In veel landen was vrijdag sowieso al niet de beste dag van de week. Zo werden in de tijd van het Romeinse rijk vaak executies op vrijdagen uitgevoerd, net als in Groot-Brittannië.

Het laatste Avondmaal

Ook werd er binnen het christendom een negatieve lading aan het getal dertien gegeven. Zo hadden er bij het laatste avondmaal van Christus dertien personen aan de tafel hebben gezeten. Binnen het christendom ging het trouwens wel vaker mis op een vrijdag. Zo vond de beroemde zondvloed van Noach plaats op een vrijdag en was het op dezelfde dag ook dat Adam en zijn vrouw Eva van de verboden vruchten snoepten.

Een andere plausibele verklaring voor vrijdag de dertiende heeft te maken met de oude Egyptische kalender. De Egyptische kalender kende twaalf maanden van dertig dagen en bleef zodoende elk jaar met 5 dagen zitten. Deze werden in een dertiende maand gestopt waarbij op elk van de vijf dagen een god werd aanbeden. Op deze dagen gedroeg de Egyptenaar zich extra goed om niet de toorn van de god van de dag te beledigen. In Egypte kende het menselijke leven trouwens twaalf spirituele fasen. De dertiende fase was de dood, wat op zich geen angstaanjagende gedachte was. In latere tijden zou men echter anders over de dood gaan denken en werd het getal dertien gekoppeld aan de angst om te overlijden.

Tempeliers

De tempeliers

Een andere verklaring voor vrijdag de dertiende komt uit de Franse geschiedenis. Het was namelijk op vrijdag 13 oktober 1307 dat alle Tempeliers op grond van valse beschuldigingen werden gearresteerd. Dit gebeurde op bevel van Philips de Schone, de koning van Frankrijk tussen 1285 en 1314 die ooit geweigerd was als lid van de Orde van de  tempeliers. Het was de aanvang van de uiteindelijke vernietiging van de Orde van de Arme Ridders van Christus en de Tempel van Salomo, ook wel bekend als de Tempeliers. De tempeliers werden vooral beschuldigd van ketterij en velen stierven op de brandstapel of bezweken onder de martelingen.

Bijgeloof

De angst voor het getal 13 wordt triskaidekafobie genoemd en kan soms ver gaan. In de Babylonische cultuur (achttiende tot zesde eeuw voor Christus) werd het getal 13 al omschreven als een getal van verwoesting. Veel van de angst voor het getal ontstond door het christendom. Zo ontdekte men dat het dertiende hoofdstuk van het Bijbelboek Openbaringen over de antichrist ging en zag men een kaartspel, bestaande uit viermaal dertien kaarten, als het prentenboek van de duivel. Bij tarotkaarten is de dertiende kaart de dood.

Het prentenboek van de duivel

In veel westerse landen wordt het getal 13 als een ongeluksgetal gezien. Zo bestaan er in sommige landen in hotels en ziekenhuizen geen dertiende verdieping of slaat men kamer 13 gewoon over. Probeer bijvoorbeeld maar eens een ziekenhuis in Amerika te vinden waar men een operatiekamer 13 heeft. Ook in de scheepsvaart heerst veel bijgeloof. Zo zal een goed schipper op een vrijdag pas na middernacht uit een haven vertrekken, al was het maar om zijn bemanning rustig te houden. In vliegtuigen kom je ook vaak geen dertiende stoelenrij tegen, na rij 12 volgt rij 14. Bij Formule 1 en andere racewedstrijden wordt startnummer 13 niet gebruikt. Dat is op zich ook geen probleem aangezien veel sporters ook niet met dat nummer van start willen gaan.

Een lift in Shanghai

Veel van de angsten voor het getal 13 zijn afkomstig uit volksverhalen en bijgeloof. Zo geloofde men dat heksen op vrijdag de dertiende bijeen kwamen in een groep van 13 personen, samen met hun dertien zwarte katten, om de godin Freya te aanbidden. Freya was de naamgever van de dag vrijdag. Als je in Franse restaurants gaat eten met een groep vrienden kun je een zogenaamde quatorzième inhuren. Dat is een persoon die aan tafel komt zitten als het gezelschap uit dertien personen bestaat.

Uit de Leeuwarder Courant van 13 april 1935

Een dure dag

Onderzoek in de Amerikaanse economie heeft aangetoond dat vrijdag de dertiende een behoorlijk ongunstige invloed heeft op de maatschappij. Zo zijn er meer werknemers die zich ziek melden en worden zakelijke transacties uitgesteld. Wereldwijd hebben meer dan 60 miljoen mensen last van paraskevidekatriafobie, gaan deze dag hun huis niet uit, rijden geen auto en sommige mensen gaan zelfs hun bed niet uit.

In Nederland worden op vrijdag de dertiende bij de burgerlijke stand slechts de helft van het gemiddelde aantal huwelijken voltrokken. Er zijn wel veel onderzoeken geweest, die bijvoorbeeld stelden dat er meer ongelukken en meer moorden plaatsvonden op deze dag, maar deze resultaten daarvan waren nooit onomstreden. Een Nederlands onderzoek van een aantal jaren geleden wees zelfs uit dat de meeste Nederlanders juist minder pech hebben op vrijdag de 13e.

Een rampdag

Bekende sterfgevallen op vrijdag de dertiende zijn: de Italiaanse componist Gioacchino Rossini (13 november 1868), de Amerikaanse componist Arnold Schoenberg (13 juli 1951), Amerikaans politicus Hubert Humphrey (13 januari 1978) en rapper Tupac Shakur (13 september 1996). Ook vonden meerdere rampen en grote ongelukken plaats op deze dag. Zo vond op vrijdag 13 september 1918 de treinramp plaats bij Weesp, waarbij 41 doden en 42 gewonden vielen. Het was de grootste treinramp in de Nederlandse geschiedenis tot 1962.

Uit de Telegraaf van 13 september 1918

Op vrijdag 13 oktober 1972 stort een vliegtuig met 45 inzittenden neer in de Andes. Zestien passagiers overleefden de ramp, maar het duurde wel 72 dagen voor ze werden gevonden. Ze overleefden door het vlees van de overleden slachtoffers op te eten. Een bijzonder ongeluk vond plaats op vrijdag 13 juli 2007 als de Fin Tero Pitkamäki meedoet aan het speerwerpen op de Golden League Meeting in Rome. De Fin gooide zijn speer zo'n 80 meter ver. De speer kwam echter in de zij van de Franse verspringer Salim Sdiri terecht. Deze wist het maar net te overleven. Het laatste grote incident dat plaatsvond op een vrijdag de dertiende was op 13 januari 2012, toen het cruiseschip Costa Concordia bij het eiland Isola del Giglio aan de grond liep. Hierbij kwamen 32 personen om het leven.

Hoe vaak is het vrijdag de dertiende?

De zwarte kat

Bij een onderzoek naar de laatste 400 jaar ontdekte men dat de dertiende dag van de maand het vaakst op een vrijdag viel, namelijk 688 maal. Niet dat het erg veel scheelt met de andere dagen: 684 donderdagen en zaterdagen, 685 maandagen en dinsdagen en 687 woensdagen en zondagen. Maar toch: het is méér dan op een andere dag.