Leger Egypte neemt Gaza in de tang

De nieuwe regering van Egypte heeft het verkeer over de grens met Gaza drastisch beperkt. Smokkeltunnels zijn gesloten en het meeste personenverkeer wordt geblokkeerd. Het Hamas-bestuur in Gaza vreest te worden meegenomen in de campagne van het Egyptische leger tegen president Mohammed Morsi, die net als zij deel uitmaken van de Moslimbroederschap in het Midden-Oosten.

Het Egyptische leger zegt dat de beperkingen in het grensverkeer onderdeel zijn van het veiligheidsbeleid voor de Sinaï en dat het er niet op uit is de Hamas-regering te verzwakken of ten val te brengen. In het verleden is wel gebleken dat ontberingen in het dagelijkse leven de inwoners van Gaza niet tot een opstand tegen Hamas brengen. Maar de grensbeperkingen zijn wel veel strenger dan onder de vroegere president Hosni Mubarak, een verklaard tegenstander van Hamas en de Moslimbroederschap.

"Het wordt met de dag erger", zegt taxichauffeur Khaled Jaradeh, over het tekort aan goedkope benzine of diesel uit Egypte. Hij stond in een langzaam opschuivende rij voor een tankstation, met ongeveer dertig auto's voor hem. "Zelfs onder Mubarak kregen wij brandstof via de tunnels."

Leiders van Hamas laten zich niet verleiden tot openlijke kritiek op het Egyptische beleid, om niet te worden beticht van inmenging in Egyptische aangelegenheden. Hamas-premier Ismail Haniyeh heeft wel gezegd dat berichten in Egyptische media over steun van Hamas aan Morsi 'niet waar' zijn.

Sommige Egyptische media beweren dat Hamas moslimmilitanten helpt in de Sinaï. Morsi zou zich tegenover hen terughoudend hebben opgesteld, om het radicalere deel van zijn aanhang niet tegen zich in het harnas te jagen.

Een hooggeplaatste Hamas-functionaris die veel met de Egyptische autoriteiten te maken heeft wil niet zeggen dat het Egyptische leger met de nieuwe beperkingen probeert het Hamas-bestuur te verzwakken. Maar wel denkt hij dat het afknijpen van Gaza onderdeel is van een poging van het leger om zijn campagne tegen de Moslimbroederschap te rechtvaardigen.

De autoriteiten zijn na de afzetting van Morsi op 3 juli snel in actie gekomen tegen de Moslimbroederschap. Verscheidene leiders zijn opgepakt en Morsi is op een onbekende locatie opgesloten. Militanten in de Sinaï hebben van de beroering gebruik gemaakt om dagelijks aanvallen op de veiligheidstroepen uit te voeren. Zo werden deze maand al meer dan twaalf soldaten en politieagenten gedood en lijkt het geweld nog toe te nemen.

De grenzen van Gaza met Israël en Egypte zijn meerdere keren en in verschillende mate gesloten sinds Hamas in 2006 na verkiezingen in Gaza aan de macht kwam. De blokkade werd verzwaard toen Hamas hun gematigder Fatah-rivalen eruit werkten. Toen Morsi vorig jaar tot president van Egypte werd gekozen, verlichtte hij de grensbeperkingen, maar zette hij de enige poort van Gaza naar de buitenwereld niet wagenwijd open, zoals Hamas had gehoopt.

Toch bereikten in het jaar dat Morsi regeerde goedkope brandstof en bouwmaterialen Gaza betrekkelijk eenvoudig via de smokkeltunnels, waarmee door Israël opgelegde beperkingen werden omzeild. Bovengronds konden de meeste Gazanen naar Egypte reizen.

Dat alles is veranderd sinds Morsi werd afgezet. Via de grensovergang Rafah mogen nu alleen nog maar mensen met buitenlandse paspoorten of medische patiënten de grens over, waardoor het aantal reizigers is geslonken van duizend tot zo'n 150 per dag. Inmiddels is er een wachtlijst van tienduizend mensen die Gaza uit willen, zegt grensbeambte Maher Abu Sabha.

De Egyptische veiligheidsdiensten hebben ook de tunnels gesloten, waardoor behalve consumptiegoederen ook wapens voor Hamas werden gesmokkeld en strijders zich van Gaza naar de Sinaï en andersom konden verplaatsen. Eerder deze maand vloog een Egyptische legerhelikopter over het zuidelijke deel van Gaza, als waarschuwing aan Hamas om aan dit verkeer een eind te maken.

Volgens Robert Serry, Midden-Oostengezant van de Verenigde Naties, is tachtig procent van de tunnels onklaar. Een smokkelaar geeft toe dat er nog maar weinig waar doorkomt. "Wij staan onder enorme druk, met strenge veiligheidsmaatregelen. Maar een paar tunnels functioneren nog en wij kunnen niet voldoen aan de vraag van de markt." Samir Fares, die aan de Egyptische kant van de grens woont, bevestigt dat het leger veel tunnels heeft vernield en dat er nauwelijks bouwmateriaal meer wordt gesmokkeld.

Voor de kwetsbare economie van Gaza is de scherpe daling van de aanvoer van brandstof en cement uit Egypte het schadelijkst. Onderminister van economische zaken Hatem Awaida schat de schade door de nieuwe sluitingen op 178 miljoen euro. Waarschijnlijk int Hamas ook aanzienlijk minder belasting.

Brandstof uit Israël is nog wel beschikbaar, maar is twee keer zo duur en vindt weinig aftrek. Als er af en toe eens benzine uit Egypte in Gaza aankomt, staan automobilisten massaal in de rij.

Mohammed Massoud, manager van een taxistandplaats in Gaza-stad, zegt dat maar tien van zijn twintig auto's in bedrijf zijn. Met de dure brandstof uit Israël is hij niet geholpen, omdat hij dan zijn tarieven zou moeten verhogen, wat door de regering is verboden. "Wanneer klanten ons om een taxi bellen, vragen wij hun rekening te houden met vertraging vanwege de brandstofcrisis."

Egyptische kranten, waarvan er vele tegen Morsi gekant waren, staan bol van berichten over Hamas. Ze hebben vaak berichten uit vage bron over beweerde bemoeienis van Hamas met Egyptische aangelegenheden. De staatskrant Al-Ahram zorgde deze week voor opgetrokken wenkbrauwen met een voorpagina-artikel waarin stond dat Morsi voor een aantal zaken zou worden aangeklaagd. Zo zou hij in de dagen voor zijn afzetting met Hamas-leiders hebben getelefoneerd om aanvallen op militairen en politieagenten voor te bereiden in de noordelijke Sinaï. Egyptes hoofdaanklager heeft het verhaal naar het rijk der fabelen verwezen.

De vaste campagne van sommige Egyptische staatskranten en progressieve media tegen de Palestijnen is verhevigd nadat de autoriteiten hadden gemeld dat bij gewelddadige protesten van aanhangers van Morsi Palestijnen en Syriërs waren opgepakt. Ook in televisieshows wordt vaak tegen Palestijnen geageerd. In een van de shows beweerde een gast dat Morsi van Palestijnse afkomst was, terwijl een ander beweerde dat binnenkort het bewijs zou worden geleverd dat Hamas vorig jaar achter een aanval zat die aan zestien Egyptische militairen in de Sinaï het leven kostte.

Dat de Egyptische autoriteiten hun greep op Gaza binnen afzienbare tijd zullen laten verslappen, lijkt in het huidige klimaat in Egypte niet heel waarschijnlijk.