Oproep tot 'zwarte' herdenking Tiananmen

Activisten in China roepen op de 24e verjaardag van het bloedige militaire optreden tegen de betogers voor democratie op het Tiananmen-plein te gedenken door dinsdag zwart te dragen of maandagavond kaarsen te branden. De oproepen worden gedaan via social media. "Dankzij Weibo zijn er nu meer mensen dan ooit in de afgelopen 24 jaar die erover te weten komen en erover nadenken", aldus activist Hu Jia in Beijing.

Het ingrijpen van het leger op 4 juni 1989 na wekenlange demonstraties op het Plein van de Hemelse Vrede eiste honderden levens, mogelijk meer. De Chinese regering heeft nooit volledige openheid van zaken gegeven over de gebeurtenissen op die dag, die als een 'contrarevolutionair oproer' zijn bestempeld. Het onderwerp blijft taboe, maar het toenemende gebruik van het Twitter-achtige Weibo - weliswaar zwaar gecensureerd - maakt het lastiger voor de autoriteiten om alle informatie over Tiananmen te beheersen.

Waar in China zelf protestdemonstraties verboden zijn, hebben zich in de afgelopen jaren in Hong Kong jaarlijks tienduizenden mensen in het Victoria-park verzameld om Tiananmen te herdenken. "Met de toenemende snelheid waarmee informatie zich verspreidt, zal vroeg of laat een toorts worden doorgegeven van het Victoria-park in Hong Kong naar het Tiananmen-plein in Beijing", verwacht Hu.

Door beperkingen die hem als bekende activist zijn opgelegd zal Hu op de dag van de herdenking thuis moeten blijven. Hij zegt dat de beperkingen dit jaar - de eerste keer onder de nieuwe Chinese leider Xi Jinping - strenger zijn dan voorheen.

Ai Xiaoming, een academica uit Guangzhou, zegt dat zij gehoor geeft aan een oproep van een kunstenaar op Google Plus om ter gelegenheid van de herdenking een foto van zichzelf te maken met zwarte kleding aan en die online te zetten. "Meer en meer mensen willen de waarheid over dit voorval weten, wat de autoriteiten nerveus maakt", zegt zij. "Hoewel het lastig is voor mensen in China om toegang tot publicaties te krijgen, kunnen zij langs andere kanalen bij die informatie komen, zoals social media. Mensen worden onderdrukt, opgepakt en zelfs veroordeeld, maar informatie kan niet volledig worden tegengehouden. Mensen zijn nooit opgehouden zich het gebeuren te herinneren."

Het legeroptreden heeft bij sommige betrokkenen diepe emotionele littekens achtergelaten. Chen Guang, een voormalige soldaat van het Volksbevrijdingsleger die in de buurt van het plein was ingezet om te helpen de demonstranten te verjagen, zei maandag in een interview dat door de gebeurtenissen zijn wereldbeeld voorgoed is veranderd.

"Als je je geweer vasthoudt en tegenover een groot aantal studenten staat, en je weet dat zij studenten zijn, dan slaat de schrik je om het hart", zei Chen. Hij is tegenwoordig kunstenaar in Beijing en heeft voor de herdenking enkele stukken over de nasleep van het ingrijpen geschilderd.

Chen was nog maar 16 jaar toen zijn eenheid naar de Grote Zaal van het Volk werd gestuurd om munitie af te leveren. Later werden ze opgetrommeld voor een treffen met de betogers op het bordes voor het stalinistische gebouw aan het plein. Net als de meeste soldaten naast hem schoot hij alleen maar in de lucht, zegt Chen. Maar er kwamen soldaten van alle kanten schietend op de menigte af.

De volgende ochtend, bij het opruimen of verbranden van de spullen die de studenten hadden achtergelaten, begon hij over de betogers na te denken. Er lagen tenten, boeken, een losse sandaal, spandoeken en legerjassen die toentertijd populair waren. "Wie waren deze studenten? Waar zijn ze nu? Wat is er van hen geworden?"- vragen die hem al meer dan twintig jaar bezighouden.

Chen hoopt nog steeds dat de regering een vrije discussie over de gebeurtenissen toestaat om van de gemaakte fouten te leren. "Een land moet op een normale manier aan informatie hierover kunnen komen. Dan kun je reflecteren op wat je in het verleden verkeerd of niet goed hebt gedaan", zegt Chen. "De Communistische Partij heeft niet dit vermogen om te reflecteren, of zij houdt zulke reflecties binnen de interne machtsstructuur."

Vorige week deden de Verenigde Staten een beroep op China om volledige verantwoording af te leggen over het aantal doden, vermisten of arrestanten in 1989 en om mensenrechtenactivisten en hun familieleden niet langer lastig te vallen. Een woordvoerder van het Chinese ministerie van buitenlandse zaken merkte maandag tegenover journalisten op dat China 'al een jaar of twintig grote successen heeft geboekt op economisch, sociaal en cultureel gebied en dat mensen veel vrijheid en rechten genieten, zoals iedereen kan zien. Wij hopen dat het betreffende land vooroordelen laat varen, feiten respecteert en de kwestie niet gebruikt om zich met China's interne aangelegenheden te bemoeien of de groei van de Chinees-Amerikaanse betrekkingen te belemmeren'.