NAVO-actie tegen Servië was voor Breivik de druppel

Anders Behring Breivik kreeg belangstelling voor wat er in de wereld gebeurde toen een islamitische vriend van hem verheugd reageerde op raketaanvallen die tijdens de eerste Golfoorlog (1990-'91) werden uitgevoerd op Amerikaanse militairen. Voor die tijd, schrijft hij in het vijftienhonderd pagina's tellende manifest dat hij vrijdag op internet plaatste, was hij onnozel en volstrekt apolitiek. Het 'totale gebrek aan respect' van zijn vriend voor de westerse cultuur zorgde ervoor dat hij politiek bewust werd.

De schellen vielen hem definitief van de ogen toen de NAVO in 1999 in actie kwam tegen Servië, schrijft Breivik, die het een goede zaak vond dat Servië optrad tegen de etnisch-Albanese moslims in Kosovo. Een jaar later besefte hij naar zijn zeggen dat de 'islamisering van Europa' niet met vreedzame middelen kon worden tegengehouden.

In zijn manifest noemt Breivik een aantal gebeurtenissen die zijn verachting voor moslims en de 'marxisten' die Europa volgens hem multicultureel hebben gemaakt deed toenemen. Zelfs zijn vrienden wisten volgens hem niet wat hij van plan was en afgaande op uitlatingen van mensen uit zijn omgeving is dat juist. Professor Jack Levin, schrijver van enkele boeken over massamoordenaars, zegt dat het manifest Breivik een menselijk gezicht geeft. "Het zorgt ervoor dat de moordenaar eerder slachtoffer dan schurk lijkt", zegt hij.

Van september 2009 tot eind oktober 2010 plaatste Breivik meer dan zeventig bijdragen op Dokument.no, een Noorse website die kritische standpunten uitdraagt over de islam en immigratie. In een stuk oppert hij het idee voor de oprichting van een Europese Tea Party. In december 2009 woonde hij een bijeenkomst bij die was belegd door de eigenaren van de website.

"Hij was een beetje vreemd. Zoals uit zijn stukken blijkt las hij veel, zonder echt te overdenken wat hij las", zegt Hans Rustad, redacteur van de website. Rustad zegt geen flauw idee te hebben gehad van Breiviks moordplannen. "Andere mensen plaatsen dezelfde ideeën op internet en zij trekken er niet op uit om massamoorden te plegen, dus hoe zou je zoiets kunnen voorspellen?", zegt hij tegen het persbureau Associated Press.

In het manifest noemt Breivik zichzelf een conservatieve christen, een patriot en een nationalist. Hij kijkt neer op neonazi's, die hij 'sociaal zwakke racistische skinheads met een kort lontje' noemt.

Zijn eigen jeugd in een middenklasse-milieu in Oslo noemt hij bevoorrecht, al scheidden zijn ouders toen hij een jaar oud was en raakte hij als tiener het contact met zijn vader kwijt. Toen zijn ouders uit elkaar gingen woonde het gezin in Londen, waar zijn vader, Jens Breivik, als diplomaat bij de Noorse ambassade werkte. Volgens Breivik waren zijn ouders aanhangers van de centrumlinkse Arbeiderspartij, die geïnfiltreerd zou zijn door marxisten. Zijn moeder kreeg de voogdij over haar zoon, maar Breivik zegt zijn vader en diens nieuwe vrouw geregeld te hebben opgezocht in Frankrijk, waar ze woonden. Toen hij 15 was zou zijn vader het contact hebben verbroken, maar volgens Jens Breivik was het zijn zoon die geen contact meer wilde. Breivik senior vernam via internet wat zijn zoon had gedaan.

Breiviks moeder woont in een flat in Oslo, die momenteel onder politiebewaking staat. Buren zeggen de moeder een paar dagen voor de aanslagen voor het laatst te hebben gezien. Volgens de politie was ze niet op de hoogte van de plannen van haar zoon.

In zijn manifest schrijft Breivik dat hij geen slechte herinneringen aan zijn jeugd heeft, al botste hij wel eens met zijn 'gematigd feministische' moeder. "Ik ben niet blij met mijn super-liberale, matriarchale opvoeding, omdat elk gezag ontbrak en ik er tot op zekere hoogte door ben vervrouwelijkt", schrijft hij. Maar aan moed heeft het hem volgens hemzelf nooit ontbroken. "Als iemand mij of mijn vrienden bedreigde, dan gingen we liever de confrontatie met onze vijanden aan dan ons over te geven en gezichtsverlies te lijden". Volgens Breivik verschilden hij en zijn vrienden daarin van de meeste Noren, die tot lafheid neigen.

Breivik zegt actief te zijn geweest in de rechts-populistische Vooruitgangspartij, waarvoor hij zeven jaar geleden bijna in de gemeenteraad van Oslo zou zijn gekozen. Volgens Joran Kallmyr, door Breivik omschreven als zijn rivaal binnen de partij, heeft hij dat echter verzonnen. Breivik zou in twee jaar tijd hoogstens vijf of zes partijbijeenkomsten hebben bezocht en met stille trom uit de partij zijn vertrokken. "Hij was heel stil, bijna verlegen. Hij leek goed opgeleid. Hij was zeer goed gekleed en heel beleefd. Hij droeg altijd een stropdas. Ik heb nooit iets vreemds aan hem kunnen ontdekken.", zegt Kallmyr, die inmiddels locoburgemeester van Oslo is.

In zijn manifest loopt Breivik vooruit op de vijandigheid waarop hij mogelijk zal stuiten, ook bij zijn familie en vrienden, mocht hij zijn 'missie' overleven en voor de rechter worden gebracht. Volgens professor Levin is dat mogelijk een van de redenen dat hij het manifest heeft geschreven.

"Hij heeft het erover dat hij prostituees bezoekt en steroïden neemt. Waarom zou hij zulke negatieve dingen over zichzelf vertellen? Ik denk dat wat hij doet... Het maakt hem menselijk", zegt Levin. "Hij probeert mensen duidelijk te maken dat hij geen monster is, dat hij iemand is met tekortkomingen en zwakheden, net als ieder ander."

Chemicaliën
De Noorse veiligheidsdienst PST is in maart gewezen op een verdachte aankoop van Anders Behring Breivik in Polen. Er was toen echter onvoldoende bewijs om een nader onderzoek in te stellen.

PST-chef Janne Kristiansen zei maandag tegen de Noorse omroep NRK dat Breivik 120 kroon (ruim 15 euro) had betaald voor een product van een Pools chemiebedrijf. De PST werd gewaarschuwd omdat het bewuste bedrijf al in de gaten werd gehouden, maar de aankoop was legaal en voor verder onderzoek zou aanvullende informatie nodig zijn.

De Poolse radiozender RMF FM melde dat de Poolse autoriteiten een arrestatie hadden verricht. Dit wordt door het Poolse openbaar ministerie ontkend. De Noorse autoriteiten zouden vrijdag al wel een verzoek om hulp hebben ingediend bij de Polen.

In zijn manifest schrijft Breivik over de aankoop van natriumnitriet uit Polen en dat hij bezorgd was dat de douane het pakketje in beslag zou nemen. Of dit de bestelling was die de aandacht trok is onduidelijk.

Breivik kocht de materialen bij een Poolse internetwinkel die in chemicaliën handelt. De aanschaf hield niet alleen kunstmest in maar ook nog diverse andere materialen. Dat heeft de Poolse veiligheidsdienst ISA maandag gezegd.

De aanschaf van deze materialen, waaronder kunstmest, was legaal, aldus de dienst. Breivik zou elders in Europa ook nog materialen hebben gekocht.

Europese Onrust
Groot-Brittannië gaat na de aanslagen in Oslo de controle op rechts-extremistische groeperingen in het land herzien. Dat heeft een woordvoerder van de Britse premier David Cameron maandag gezegd.

De Britse Nationale Veiligheidsraad heeft de inlichtingendiensten gevraagd te verzekeren dat er 'adequate controle' is op extreemrechtse groepen, aldus de woordvoerder. Er is kritiek dat de Britse veiligheidsdiensten door hun bestrijding van islamitisch terrorisme van bijvoorbeeld Al-Qaida en Ierse extremisten te weinig aandacht hebben besteed aan extreemrechts. Vorig jaar nog zijn twee mensen in Groot-Brittannië veroordeeld die moslims, joden en andere etnische minderheden wilden vergiftigen.

De woordvoerder bevestigde dat de politie onderzoekt of er banden bestaan tussen Anders Behring Breivik, de man achter de aanslagen in Oslo, en Britse rechtse extremisten.

Ook Frankrijk is bezig om te onderzoeken of er verbanden zijn met Breivik.