Aidsvirus ontstond eeuw geleden
Het aidsvirus waart al ongeveer honderd jaar onder de mensen rond, enkele tientallen jaren langer dan tot nu toe werd aangenomen. Dat is de conclusie van een onderzoek waarvan het tijdschrift Nature verslag doet in zijn editie van donderdag.
Door middel van genetische analyse stelden de onderzoekers vast dat het aidsvirus, HIV, is ontstaan tussen 1884 en 1924, vermoedelijk rond 1908. Tot nu toe werd aangenomen dat het virus bestond sinds 1930. Formeel werd aids pas als ziekte erkend in 1981, nadat de Amerikaanse gezondheidszorg alarm had geslagen.
Het onderzoeksresultaat levert een verfijning op van de ontstaansgeschiedenis van aids. Daarmee is het niet hemelschokkend, maar wel opmerkelijk, zei Michael Worobey, een van de deelnemende geleerden.
De nieuwe ontstaansperiode valt samen met de opkomst van steden in Afrika, zeggen de onderzoekers, en de urbanisatie kan ervoor hebben gezorgd dat aids voor het eerst onder mensen werd verspreid.
Wetenschappers zeggen dat HIV is ontstaan uit een chimpanseevirus dat in Afrika oversprong op mensen, waarschijnlijk wanneer die chimpansees slachtten. Vermoedelijk werden vrij veel mensen op deze manier besmet, maar kreeg HIV geen voet aan de grond omdat het niet oversprong op andere mensen.
De opkomende steden waar veel mensen dicht op elkaar leefden en veel prostitutie voorkwam, waren echter een ideale omgeving om dat wel te laten gebeuren.
Iemand die op het platteland met HIV was besmet ging bijvoorbeeld naar wat nu de Congolese hoofdstad is, zei Worobey. "En daar heb je de lont die in het kruitvat belandt."
Uitgangspunt voor het nieuwe onderzoek was de vondst van een HIV-monster dat in 1960 werd afgenomen bij een vrouw in Kinshasa. Deze variant van het virus werd voor 1976 maar eenmaal eerder aangetroffen, namelijk in 1959, ook in Kinshasa.
HIV muteert snel. Daarom vertonen twee varianten van een gemeenschappelijke voorouder over de jaren steeds minder gelijkenis. Dat stelt onderzoekers in staat terug te rekenen hoe lang het moet hebben geduurd voor varianten zo verschillend zijn geworden als zij bij observatie blijken te zijn.
Bij het onderhavige onderzoek werd aan de hand van de genetische gegevens van de twee oude HIV-monsters en ruim honderd nieuwe monsters een stamboom gemaakt die teruggaat tot de laatste gemeenschappelijke voorouder. Verschillende interpretaties van de gegevens leverden verschillende ontstaansdata op, maar 1884-1924 is volgens Worobey de meest betrouwbare tijdspanne.
Dat het ongeveer zeventig jaar heeft gekost voor HIV werd geïdentificeerd is volgens deskundigen niet verwonderlijk. Een ontsteking heeft er vaak jaren voor nodig om in het oog lopende symptomen te produceren en al die tijd kan de rol van het virus verborgen blijven. Ook is aannemelijk dat het virus, toen het zich ging verspreiden, aanvankelijk slechts een relatief klein aantal Afrikanen trof.
Foto bij: Aidsvirus ontstond eeuw geleden (foto: DAG)