Babis de "Tsjechische Trump" viert zijn comeback

Na de beslissende verkiezingsoverwinning van Andrej Babis en zijn ANO-partij zal er in Praag in de toekomst waarschijnlijk een andere wind waaien.

Andrej Babis wordt vanwege zijn rijkdom en populistische retoriek de "Tsjechische Trump" genoemd, en de "Tsjechische Berlusconi" nadat hij een deel van de grootste mediakanalen van het land heeft opgekocht. Met de beslissende overwinning van zijn ANO-partij bij de Tsjechische parlementsverkiezingen heeft de multimiljardair en voormalig regeringsleider nu een sensationele politieke comeback gemaakt.

Zijn partij behaalde ongeveer 35 procent van de stemmen bij de tweedaagse parlementsverkiezingen op vrijdag en zaterdag. Daarmee ligt de partij ruim voor op de partijalliantie Spolu (Samen) van de voormalige conservatieve premier Petr Fiala, die met ongeveer 23 procent slechts op de tweede plaats eindigde.

Sommige waarnemers zijn van mening dat Tsjechië, een land dat lid is van de EU en de NAVO, drastisch zou kunnen veranderen onder een nieuwe regering-Babis: van een van de meest vastberaden bondgenoten van Oekraïne tot een land dat de Russische president Vladimir Poetin de hand reikt - net als Hongarije onder premier Viktor Orban en Slowakije onder Robert Fico.

Andrej Babis is een speciaal geval onder de Europese populisten. Zijn partij, opgericht in 2012, heet "ANO". Dit is zowel de afkorting voor "Aktion der Unsatisfied Citizens" als het Tsjechische woord voor "ja". De 71-jarige zegt ja tegen veel dingen: hij profileert zichzelf als een aanhanger van de Amerikaanse president Donald Trump, maar noemt diens tariefbeleid "gek". Babis noemt vandaag ook het klimaatbeschermingsprogramma "Green Deal" van de EU, dat Tsjechië in 2019 onder zijn regering goedkeurde, "gek".

Onderzoeken naar witwassen en belastingfraude

Babis, geboren in 1954 als zoon van een diplomaat in wat nu de Slowaakse hoofdstad Bratislava is, was tot zijn midden dertigste een aanhanger van de communistische partij – nu wil hij de staat inkrimpen. Toen de staatsbedrijven in Tsjechië na de val van het communisme werden geprivatiseerd en een markteconomie ontstond, werd hij een productief ondernemer. Zijn internationale landbouw- en chemiebedrijf Agrofert, opgericht in 1993, is nu een van de grootste werkgevers van het land, met 21.000 banen in Tsjechië.

In de loop der jaren nam Agrofert ook talloze media over, waaronder het veelgelezen dagblad "Dnes". De groep verkocht het later. Volgens de Forbes-lijst bedraagt Babis' persoonlijke vermogen € 3,9 miljard, waarmee hij de zevende rijkste persoon van het land is.

Babis wordt herhaaldelijk beschuldigd van het vermengen van privébelangen en politiek. In 2023 werd hij na jarenlang onderzoek vrijgesproken van de aanklacht dat hij illegaal EU-geld had ontvangen voor zijn luxe resort Storchennest, nabij Praag. Sinds 2022 onderzoekt het Franse Openbaar Ministerie hem echter op verdenking van witwassen en belastingfraude in verband met de aankoop van een kasteel aan de Côte d'Azur. Het onderzoek loopt nog.

Tijdens Babis' eerste ambtstermijn, van 2017 tot 2021, vonden er grootschalige demonstraties tegen zijn regering plaats. In de zomer van 2019 protesteerden zo'n 250.000 mensen tegen hem op de Letnáheuvel in Praag, de grootste protestactie sinds het geweldloze einde van het communisme in de herfst van 1989.

Zelfverklaarde "peacemaker"

Ondanks deze schaduwzijden blijft Babis resoneren met een aanzienlijk deel van de Tsjechische bevolking: vanwege zijn directe, vaak onbeschofte taalgebruik, vanwege het imago dat hij cultiveert als een onvermoeibare werker, vanwege zijn harde standpunt tegen illegale migratie – en omdat hij inspeelt op de angst van velen voor een westwaartse uitbreiding van de oorlog in Oekraïne. Babis omschrijft zichzelf als een "vredestichter", heeft zich uitgesproken tegen Tsjechische militaire hulp aan Oekraïne en heeft opgeroepen tot een zo snel mogelijk staakt-het-vuren.

Aan de andere kant is Babis zich bewust van de diepgewortelde antipathie jegens Rusland in zijn land. Het trauma van 1968 – de onderdrukking van de Praagse Lente door de tanks van de Sovjet-Unie en andere Oostbloklanden – vormt nog steeds de Tsjechische Republiek. Solidariteit met Oekraïne en steun voor het NAVO-lidmaatschap zijn sterk, over partijgrenzen heen.

De parlementsverkiezingen waren Babis' tweede poging om terug te keren naar het machtscentrum. In januari 2023 verloor hij de presidentsverkiezingen van voormalig NAVO-generaal en uitgesproken pro-Europees politicus Petr Pavel. Tijdens zijn eerste ambtstermijn onderscheidde Babis zich als een vastberaden tegenstander van alle irreguliere migratie en, naar zijn mening, van een ambitieus klimaatbeleid. Maar over het algemeen bleef hij een betrouwbare EU-partner, ver verwijderd van de confronterende aanpak van zijn Hongaarse ambtgenoot Orbán.

In 2021 concludeerde de Tsjechische inlichtingendienst dat Rusland verantwoordelijk was voor de dodelijke explosie in 2014 in een munitiedepot in Oost-Tsjechië. Babis noemde het een "ongekende terroristische aanslag" en zijn regering zette 18 Russische diplomaten het land uit.