De evolutie van de Dodenherdenking
Het lijkt misschien alsof de Dodenherdenking altijd hetzelfde verloopt, maar dat is zeker niet zo. Sterker nog, verandering is de enige constante. NOS op 3 neemt je mee door de turbulentie rondom de stilte.
00:00 De dodenherdenking, altijd in verandering
00:54 De Nationale Herdenking uitgelegd
02:20 Kritiek op de herdenking door de jaren heen
06:37 De kritiek anno 2025
De Dodenherdenking op 4 mei is ontstaan omdat de overheid na de Tweede Wereldoorlog in 1946 op 5 mei, Bevrijdingsdag, zowel wilde herdenken als de vrijheid vieren. Oud-verzetsstrijders wilden die twee zaken gescheiden houden, daarom bedachten ze dat op de avond vóór 5 mei alle doden herdacht zouden worden. Een jaar later werd deze manier van herdenken en vieren in heel Nederland aangenomen. Sindsdien is de herdenking steeds verder ontwikkeld.
De eerste grote wijziging in de Dodenherdenking vond plaats in 1961. Vanaf dat moment werden niet alleen alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog herdacht, maar ook alle militairen die sindsdien in andere landen zijn omgekomen. En vanaf 1966 is er specifiek aandacht voor Joodse slachtoffers.
Het Nationaal Comité 4 en 5 mei voegde in 2015 nog het woord 'Nederlandse' toe aan 'slachtoffers'. Maar daarmee wordt ook vergeten dat veel Joodse vluchtelingen uit de jaren '30, waaronder Anne Frank, nooit de Nederlandse nationaliteit hebben gekregen. Ook de geallieerden die ons bevrijdden hadden die nationaliteit niet. Daarom is men daarop teruggekomen.
In de loop der jaren is ook de manier waarop we stilstaan bij de slachtoffers van oorlog en onderdrukking geëvolueerd. Waar vroeger vooral militaire ceremonies en toespraken centraal stonden, zien we nu steeds vaker persoonlijke verhalen en interactieve herdenkingsvormen. Dit zorgt ervoor dat de herdenking voor jong en oud betekenisvol blijft.
Een van de meest opvallende veranderingen is de rol van de stilte. Hoewel het twee minuten stil zijn nog steeds het hoogtepunt van de herdenking vormt, is er discussie over hoe deze stilte ervaren wordt. Sommigen vinden het moeilijk om volledig stil te zijn, terwijl anderen juist in deze stilte een diepe verbondenheid voelen. Organisatoren zoeken daarom naar manieren om de stilte toegankelijker te maken, bijvoorbeeld door voorafgaand aan de stilte gezamenlijk het verhaal van een slachtoffer te delen of door muziek die uitnodigt tot reflectie.
Nationaal monument op de Dam (@ WikimediaCommons)
